W 2020 roku szczególnie pamiętamy o okrągłej rocznicy zwycięskiej wojny odrodzonej Rzeczypospolitej z Rosją bolszewicką. Chociaż ostatni, był to przecież ogromny triumf naszego oręża, i to nie tylko w dziejach Polski. Zwycięstwo wpłynęło w zdecydowany sposób na historię całej Europy. Dlatego warto przypomnieć ważne i cenne książki o wojnie 1920 roku.
Otwiera ten poczet powieść Józefa Mackiewicza „Lewa Wolna”. Ukazała się w roku 1965, gdy autor był już pisarzem emigracyjnym szeroko znanym, choćby z takich tytułów jak „Droga donikąd”, „Kontra” czy też „Sprawa pułkownika Miasojedowa”. A jednak w opinii wielu krytyków literatury i znawców twórczości Mackiewicza, właśnie „Lewa wolna” pozostaje jedną z najważniejszych powieści wśród wielu innych dzieł autora. Jest to opowieść o ludziach z dawnych Kresów Rzeczypospolitej, która zaczyna się tuż przed wybuchem „Wielkiej Wojny” w 1914 roku. Na kartach powieści fikcyjni bohaterowie Mackiewicza mieszają się z postaciami historycznymi. Autor używa tu często realistycznego, zbrutalizowanego stylu języka żołnierskiego. Mackiewicz czerpał bowiem wiele z własnych doświadczeń - żołnierza i uczestnika wojny z bolszewikami w latach 1919-1920. Ale po publikacji książki nie to stało się koronnym argumentem fali krytycznych ocen. Spowodowały ją raczej surowe opinie i wnioski pisarza, dotyczące wojny z Rosją sowiecką, a właściwie finału tej wojny. Ponoć publikacją powieści Mackiewicz przysporzył sobie wrogów w kręgach emigracji polskiej i w Europie, i Stanach Zjednoczonych. Dlaczego tak się stało? Trzeba sięgnąć po tę książkę, by się tego dowiedzieć...
Inną pozycją, którą szczerze polecam, jest dwutomowa edycja autorstwa zmarłego w 2007 roku Bohdana Skaradzińskiego. Nosi ona tytuł: „Polskie lata 1919-1920”, z podtytułami: tomu I – „Polski rok 1919”, natomiast II – „Sąd Boży 1920 roku”. Jest to dzieło życia autora, napisana niezwykle szczegółowo i z wielką swadą historia narodzin II Rzeczypospolitej, z jej kulminacyjnym momentem – wojną 1920 roku, którą autor porównał do „Sądu Bożego”. Nie znajdziemy tu bynajmniej sielankowego opisu owych dwóch lat, lecz wiele dramatycznych momentów i zwrotów, związanych z błędnymi decyzjami i konfliktami wewnętrznymi bohaterów.
Brat pisarza Ksawerego, Mieczysław Pruszyński w książce „Wojna 1920 roku. Dramat Piłsudskiego” opisał ówczesne militarne zapasy w sposób żywy i dynamiczny, posiłkując się barwnymi wspomnieniami oficerów kawalerii, m.in. Skibińskiego, Podhorskiego i Krzeczunowicza. Autor przedstawia rzeczywistość tamtej wojny, taką jak była, bez upiększeń i koloryzowania. Obok niewątpliwych sukcesów polskiej, dopiero co odrodzonej armii, historia ta zawiera także rozdziały wstydliwe, które pomijano milczeniem już w okresie XX-lecia międzywojennego. Były to m.in. dezercje z szeregów naszej armii – nie tylko żołnierzy lecz również oficerów (!), czy też przykłady rażącej nieudolności i nieodpowiedzialności wielu dowódców, z generałami włącznie. Na koniec autor ukazuje dramat Józefa Piłsudskiego, wodza naczelnego, który ocalił na 20 lat naszą suwerenność, lecz nie czuł się zwycięzcą tej militarnej konfrontacji.
Pomimo, że nie zostały zrealizowane dalekosiężne, geopolityczne wizje marszałka Piłsudskiego, „bitwę warszawską” uznaje się za jedną z najważniejszych w historii. Z książki autorstwa przedstawiciela brytyjskich elit, lorda d’Albernona, wydanej w 1932r., można dowiedzieć się bardziej szczegółowo, dlaczego autor zdecydował się na zatytułowanie swego dzieła: „XVIII decydująca bitwa w dziejach świata pod Warszawą w 1920 roku”.
Gdyby w dziedzinie historii przyznawano nagrodę Nobla, to bezsprzecznie powinien otrzymać ją profesor Grzegorz Nowik, autor wydanej w 2010 roku książki „Zanim złamano „Enigmę” rozszyfrowano Rewolucję. Polski radiowywiad podczas wojny z bolszewicką Rosją 1918-1920”. Autor po raz pierwszy po roku 90. odsłonił największą tajemnicę zwycięstwa w bitwie warszawskiej 1920 roku. W swojej niezwykle żmudnej, z wręcz benedyktyńską cierpliwością napisanej pracy, przedstawił genezę i dokonania najbardziej tajnej komórki ówczesnego polskiego wywiadu wojskowego – radiowywiadu i kryptologii, gdzie znaleźli zatrudnienie wybitni fachowcy. Ich działania i osiągnięcia prezentuje właśnie ta książka.
I na koniec trzeba koniecznie przedstawić Bohdana Urbankowskiego, autora dzieł niezwykle cennych. W sposób nadzwyczaj sugestywny i oparty na faktach opisał on postać Marszałka w książce „Józef Piłsudski. Marzyciel i strateg”. Nie jest to klasyczna biografia naukowa, lecz napisana pięknym literackim językiem historia człowieka nie tylko uwikłanego w historię końca XIX wieku i pierwszych dekad następnego stulecia, ale również wręcz jednego z twórców tej historii. Ważną część dzieła stanowi historia wojny 1920 roku. Autor obala tu mity, które powstały tuż po jej zakończeniu, a które funkcjonują do dnia dzisiejszego. Kto był naprawdę autorem zwycięskiej kontrofensywy? Czy Piłsudzki był tylko statystą a główną rolę odegrał Rozwadowski i Weygand? Jak ukuto legendę „cudu nad Wisłą”? O tych i innych mało znanych faktach będą mogli się Państwo dowiedzieć z tej pasjonującej lektury.
Robert Radzik
Dział Strategii Rozwoju i Promocji
!--
Link do książek w katalogu: LINK
Link do recenzji na Facebooku: LINK
