Byli najpotężniejszą dynastią czasów nowożytnych...
Simon Seabag Montefiore (ur. 1965 r.) jest brytyjskim historykiem i dziennikarzem. Ukończył uniwersytet w Cambridge. W latach 90. podróżował po terytorium ówczesnej Ukrainy i krajach, które powstały w wyniku rozpadu Związku Sowieckiego. Swoje przemyślenia i spostrzeżenia publikował na łamach tak prestiżowych pism, jak „New York Times” i „Spectator”. Montefiore potrafił w błyskotliwy sposób połączyć wiedzę historyczną z niewątpliwym talentem literackim, co sprawiło, że jego książki stały się międzynarodowymi bestsellerami. Tak było w przypadku choćby książki „Stalin. Dwór czerwonego cara”, wydanej w 2005 r., która została uznana przez British Book Award za książkę historyczną roku. Większość publikacji Montefiore dotyczy historii Rosji, nie tylko tej dwudziestowiecznej, na której szczególne piętno odcisnął komunizm, lecz także epoki carsko-imperialnej. Jest twórcą monumentalnego dzieła o czasach carycy Katarzyny II – „Katarzyna Wielka i Potemkin”.
Książka, którą pragniemy zarekomendować, jest barwną opowieścią o 300 latach panowania dynastii Romanowych, jednego z największych i najbogatszych rodów panujących w nowożytnych dziejach świata. Na jej kartach pojawiają się wybitni władcy tej dynastii, tacy jak Piotr I, Katarzyna II, Aleksander I czy też jego wnuk car-reformator Aleksander II. Poznajemy ich dokonania, jak również mroczne strony ich natury. Ot, choćby Piotr Wielki wybitny birbant i hulaka, który wprowadził Rosję do Europy, był także władcą bezwzględnym i bezlitosnym, nie wahał się zamordować nawet swojego syna Aleksieja. Obok wielkich osobowości mających pierwiastek geniuszu, autor przedstawia także galerię okrutników, zamordystów i ludzi ograniczonych: Piotra III, cara Pawła I i Mikołaja I, który nosił znaczący przydomek „Pałkina”. Półszalony Piotr III, wielki miłośnik Fryderyka II i wszystkiego, co pochodziło z Prus, był postacią tak nieprzewidywalną i ekscentryczną, że obawiała się go nawet najbliższa rodzina. Zginął w wyniku spisku, który zainspirowała jego żona księżna Zofia von Anhalt-Zerbst, która przeszła do historii jako Katarzyna II Wielka. Po jej śmierci władzę przejął car Paweł I, który szczerze matki nienawidził, natomiast darzył czcią i respektem zamordowanego oficjalnego ojca Piotra III. Napisałem „oficjalnego”, gdyż prawdziwym ojcem Pawła I był prawdopodobnie ktoś inny. Wśród „pretendentów” do tego ojcostwa często był wymieniany przez historyków i pamiętnikarzy… ostatni król Rzeczypospolitej, Stanisław August Poniatowski! Jest tajemnicą poliszynela, że wyniesienie do królewskiej korony w roku 1764 zawdzięczał płomiennemu romansowi z Katarzyną. Po jej śmierci, przebywającego w Petersburgu, zdetronizowanego monarchę, obsypał zaszczytami nowy imperator Rosji, car Paweł. Podobno uważał go za swojego prawdziwego ojca…
Takich historii w dziejach rodu Romanowych było znacznie więcej. Fascynujące są również kariery różnych faworytów i faworytek, poczynając od Orłowa, a kończąc na osławionym Rasputinie. Wywodzący się często z ówczesnych nizin społecznych ulubieńcy kolejnych cesarzy dawali początek słynnym później rodom arystokratycznym Rosji, gromadząc wielkie fortuny. Koniec świata Romanowych nastąpił w wyniku wydarzeń na frontach I wojny światowej i rewolucji, która zmiotła nieodwracalnie tę dynastię. Ostatni car, Mikołaj II, nie miał silnej osobowości władcy. Ulegający wpływom, bez sprawnego zaplecza, nierozumiejący przemian zachodzących w świecie początku XX wieku, był niewolniczo przywiązany do przestarzałego systemu samodzierżawia. W efekcie jego błędna polityka doprowadziła do katastrofy Rosji, jaką była I wojna światowa i rewolucja.
Książka Montefiore to również próba odpowiedzi: czym jest „rosyjska dusza” oraz jakie elementy świadomości i tożsamości wszechobecne w państwie Romanowych są aktualne we współczesnej Rosji. O tym jednak dowiecie się, czytając tę wyborną lekturę.
Dział Strategii Rozwoju i Promocji
Robert Radzik
Simon Seabag Montefiore, „Romanowowie 1613-1918”, Wydawnictwo Magnum, 2016 oraz Wydawnictwo Bellona, 2022.
Książka w zbiorach bibliotek mokotowskich: klik tutaj oraz tutaj
