Patron - BP Mokotów

: Opublikowano: 14 wrzesień 2023

Artykuły, które Zygmunt Łazarski publikował w gazetach i czasopismach, dotyczyły głównie książek i drukarstwa, które były jego pasją. Namawiał, by nie zapominać, że są one niezwykle ważnym elementem rzeczywistości niepodległego państwa polskiego. Co postulował nasz patron?

Poniżej prezentujemy dwa artykuły Zygmunta Łazarskiego opublikowane w polskiej prasie – z roku 1919 oraz z 1928 roku – oraz ich skany. (Pisownia oryginalna).

„W sprawie naszego drukarstwa” („Kurier Warszawski” 1919)

Przystępując w obecnej chwili do omawiania spraw, tyczących się organizacji i reorganizacji różnych dziedzin naszego życia gospodarczego, nie powinniśmy zapominać o drukarstwa, jako o ważnej gałęzi przemysłu narodowego. Nie będę starał się tutaj przekonywać, że jest to przemysł i rzemiosło zarazem, które należałoby postawić i przedewszystkiem przed wszystkiemi innemi w trosce o podniesienie go do właściwego poziomu kulturalnego. Nie chodzi mi o wyjednanie drukarstwu miejsca pierwszego przed innemi gałęziami wytwórczości narodowej, chodzi mi o niezapomnienie o niem.

Jeżeli budownictwu oddajemy tak wielkie znaczenie, jako przedstawicielowi kultury narodowej, jeżeli dbamy troskliwie o to, aby krajobraz nasz nie był uposażony w budowle, któreby cudzoziemca wprowadziły w błąd, iż nie na polskiej znajduje się w ziemi – to nie mniejsze, choć przecież inne, znaczenie powinniśmy przywiązywać do wyglądu książki i druków polskich. Książka, druk należą do tego rodzaju przedmiotów, które w niezmiernie krótkim przeciągu czasu znajdować się mogą we wszystkich niemal zakątkach świata. Jeżeli cudzoziemiec na to, aby zapoznać się z architekturą którego z krajów musi wybrać się w podróż, aby odpowiednie budowle zobaczyć na miejscu, to druk i książka idą same między obcych i tam mówią o stanie kultury swojego kraju. Pozatem wewnątrz kraju książka posiada znaczenie estetyczno-wychowawcze w stosunku do ludu i dzieci, jest ono jednak dziś nadto znane i uznane, aby je tutaj trzeba było dopiero uzasadniać. Znaczenie natomiast wysoko postawionej techniki drukarskiej dostatecznie jest oceniane przez tych, którzy dla celów naukowych książce, jak i drukom postawić muszą wysokie wymagania.

Polska posiada zaledwie kilka zakładów, mogących niektórym wymaganiom sprostać na równi z „zagranicą”. Nie posiadamy natomiast w żadnem z miast naszych organizacji, która ujęłaby istniejące warunki w pewne koryto i poprowadziła ku wytkniętemu celowi. Nie można w tem miejscu pominąć wysiłków, jakie były czynione przez Kraków w kierunku podniesienia drukarstwa krajowego.

Należy więc przypomnieć ogłaszane przez firmy drukarskie krakowskie konkursy, wydawanie czasopisma zawodowych, urządzanie wystaw w „Ognisku” i t. d. Niemożna jednak tych wszystkich usiłowań ocenić inaczej, jak odruchowe, dorywcze chęci przyczynienia się do dobrego. Nie były one ujęte w żadną pracę o charakterze organizacyjnym – a raczej organizującym. Sprawy to jednak co do przeszłości tłómaczą się wyraźnie i niemal zupełnie. Uciskanie przez zaborców słowa polskiego łączyło się z uciskiem tej wytwórczości, któraby to słowo rozpowszechnić mogła lepiej, prędzej i taniej. Dziś jednak, kiedy zostaliśmy sami z sobą, trwanie w dalszym ciągu takiego stanu drukarstwa, jak w latach przedwojennych, nie mogłoby znaleźć usprawiedliwienia. Dla tego też drukarze polscy powinni już rozpocząć pracę nad tem, aby, w czasie możliwie krótkim, zaopatrzyć społeczeństwo swoje w to wszystko, co technika na polu drukarskiem po dzień dzisiejszy zdobyła.

Nie miejsce tutaj, jako w piśmie nie zawodowem, na to, aby wykazywać szczegółowo, co należałoby przedsięwziąć przedewszystkiem, a następnie w jaki to sposób należałoby przeprowadzić. Dlatego też zaznaczając, że praca w kierunku podniesienie danej dziedziny przemysłu może być dokonana przez grono osób, zainteresowanych w tej dziedzinie, pozwalam sobie przedstawić projekt systemu organizacji, który, według mnie, przyczyniłby się do osiągnięcia omawianego przez nas celu.

Należałoby, aby w każdem z miast naszych, jak w Warszawie, Krakowie, Lwowie, Poznaniu, Wilnie i t. d. istniały następujące organizacje, z następującym podziałem pracy:

Związek przemysłowy, którego zadaniem byłoby opiekować się drukarstwem, jakp przemysłem drobnym i wielkim i zabiegać z tego tytułu o wszelkie jego potrzeby;
cech, utrzymany w zakresie możliwie ścisłym tego pojęcia a więc, przedewszystkiem pielęgnujący pracę ręczną, otaczający opieką te zakłady, których byt oparty jest wyłącznie na pracy ręcznej i te działy w zakładach większych, gdzie robota wykonywana jest ręcznie (podniesienie jakości produkcji); do zadań cechu winna należeć opieka nad młodzieżą drukarską, powinien on posiadać głos niemal decydujący przy ostatecznym egzaminie na towarzysza, wydany przez cech dyplom na mistrza winien być najwyższem zawodowem odznaczeniem dla drukarza;
instytucja naukowa, przy której mieściłaby się szkoła zawodowa, stacja doświadczalna i biuro porad technicznych; organizacja ta byłaby punktem wyjścia i oparcia dla polskich teoretyków drukarskich;
czasopismo zawodowe, którem poza artykułami ogólnemi i specjalnemi mieściłyby się prace wszystkich wyżej wspomnianych organizacji.

W stolicy lub w mieście, w którem drukarstwo dosięgłoby największego rozwoju, powinno istnieć biuro drukarskie centralne. Miałoby ono niepomiernie ważne znaczenie dla spraw drukarskich wewnątrz kraju, oszczędzając nie jednego doświadczenia związkom drukarskim w poszczególnych miastach i przyprowadzając pracr tych związków do wspólnego mianownika, pozatem byłoby przedstawicielem drukarstwa polskiego nazewnątrz.

System organizacji, jaki to nakreśliliśmy, jeśliby można było go uznać za odpowiedni, pozostanie jednak zawsze tylko systemem, wykresem społeczno- teoretycznym, jeśli nie będzie podjęty przez chętnych organizatorów.

Nie wątpię jednak ani na chwilę, że ogół drukarzy polskich rozpocznie pracę – w ten czy inny sposób – nad podniesieniem zawodu swego. Zachęcającym do pracy takiej przykładem jest rozwój młodego drukarstwa amerykańskiego, które, rozpocząwszy prace społeczno-zawodowe w drugiej połowie zeszłego stulecia, odbiegło o pół wieku od drukarstwa niemieckiego (według ich własnych słów z okazji wystawy lipskiej 1914 r.), chociaż prace organizacyjne niemców sięgają nieprzerwanie końca wieku XVIII.

Opierając się wreszcie na przeprowadzanych badaniach, wykazujących więcej niż przeciętne ogólne zawodowe uzdolnienie nasze do drukarstwa, musimy być przekonani, że wytwórczość ta nie powinna i nie może przyczynić się do strat w bilansie ogólnym kraju, a następnie, że, dzięki jej rozwojowi, zdobyć możemy w przyszłości dział pracy, którego rezultatami będziemy może mogli szczycić się, jak tego mamy dowody już z naszej przeszłości.

Z. Ł.

Zygmunt Łazarski, W sprawie naszego drukarstwa, [w:] Kurier Warszawski 1919, Nr 98 (wydanie wieczorne).

„Książka artystyczna” („Sztuka i praca” 1928)

Napisał Zygmunt Łazarski

Najbardziej radosną zdobyczą dla książki polskiej i dla polskiego druku za okres 1918-1928 jest fakt, że przez ten czas zatarty został ślad możliwości rozróżnienia pochodzenia druków z poszczególnych dzielnic kraju. W latach niewoli bowiem bardzo łatwo rozpoznawaliśmy druk, pochodzące czy to z Wielkopolski, czy z b. Kongresówki, czy z Małopolski. Ta zdobycz rozciąga się na wszelki produkt drukarski, a więc na ten, który odznacza się swoją zupełnie poprawną formą wykonania, jak również i na ten, który od tej formy jest bardzo daleki.

Jeżeli zwrócić uwagę na starania ubiegłego dziesięciolecia, skierowane ku podniesieniu wyglądu zewnętrznego książki polskiej, to i tu również możemy wyliczyć cały szereg usiłowań. A więc organizowaliśmy wystawy, poświęcone książce i drukarstwu naszemu, organizowaliśmy je w Warszawie, Krakowie, Zamościu, Radomiu, Kaliszu, Lwowie i Poznaniu. Ogłaszaliśmy szeregi artykułów specjalnych w prasie codziennej – propagowaliśmy czytelnictwo i książkę piękną. Rozpoczęliśmy poważną literaturę o książce, dając u progu 10-lecia, L. Bernackiego, „Pierwsza książka Polska”, a następnie J. Ptaśnika „Monumenta typographica poloniae”, Kazimierza Piekarskiego „Pierwsza drukarnia Florjana Ungera”. Dr. M. Wojciechowskiej „Z dziejów książki w Poznaniu w XVI w.”, A. Jędrzejowskiej „Książka Polska we Lwowie w XVI wieku” i t. d. Zorganizowaliśmy specjalne towarzystwa miłośników książki i posiadamy już je w Warszawie, Krakowie, Wilnie, Lwowie, Zamościu, Poznaniu, Paryżu, Toruniu, Kaliszu, Lublinie i Łodzi. Urządziliśmy 3 zjazdy, poświęcone specjalnie miłośnictwu książki: w Warszawie, Krakowie i Lwowie, – bardzo licznie obesłane i skutecznemi uchwałami zamknięte. Reprezentowaliśmy książkę polską na specjalnych zjazdach w Paryżu i Pradze Czeskiej. Braliśmy udział z niezmiernie dodatniem powodzeniem na wystawach zagranicznych, przyczem niekiedy specjalnie dla nas urządzanych w Paryżu, Londynie, Florencji, Lipsku, Turynie, Kopenhadze i Bolonji. Prasa zagraniczna zamieściła o książce polskiej obszerne, a niejednokrotnie wprost entuzjastyczne artykuły w takich pismach jak: The Studio, Zeitschrift für Buchkunde, Zeitschrift für Bucherfreunde, Papyrus, Vitrinka, Bogtrykkeren, Il risorgimento grafico i t.d. Wreszcie zawodowe szkoły zagraniczne wzorowały się na naszych pracach drukarskich.

Drukarstwo nasze od momentu odbicia pierwszego druku nie posiadało ani własnego ornamentu, ani własnej czcionki, posiłkować się musiało przeto wyłącznie materjałem obcym. I o to w roku 1923 p. Ludwik Gardowski daje nam bardzo prosty, niezwykle szeroko dający się zastosować, pierwszy ornament polski. Tuż za nim realizuje prace p. Adam Półtawski, kończąc rysunki czcionki polskiej. W chwili obecnej ukończył on rysunek wersalików i liter tekstowych antykwy. Już dziś powiedzieć możemy, że czcionka Półtawskiego nosi cechy niezwykłej rutyny artysty-grafika, który potrafił nie odstępując od ogólnej formy antykwowej, dać czcionce naszej wręcz różny wygląd od wszelkich dotychczas wykonywanych czcionek tego rodzaju. Mamy więc czcionkę zupełnie różną od innych, zbudowaną na zasadach wymagań technicznych, a przyobleczoną w istotnie piękną formę zewnętrzną.

Powyższy przegląd ogólny dokonanych prac w dziedzinie książki w ubiegłym dziesięcioleciu, należy uzupełnić wyliczeniem wydawnictw, które swą formą estetyczną zasługują na wyróżnienie, stanowiąc dzięki temu dorobek kulturalny naszego kraju. Ponieważ dla sporządzenia takiej „bibljografji książek pięknych” kierować się trzeba z natury rzeczy miarą wyłącznie subjektywną – poczuciem estetycznym danej jednostki – uważam przeto za wskazane wyjaśnić, jakie przesłanki mną kierowały podczas wyboru i kwalifikowania książek do poniższego wpisu. A więc: 1) wykonanie całkowite w kraju, 2) strona techniczna na wysokości zadania, 3) książka ma być estetyczna, jako całość, a nie dzięki którejkolwiek ze swych części składowych, czy to okładki, czy ilustracji, czy tytułu i t.d., 4) estetyka książki wyrażać się winna jako zestrój (harmonja lub też nieharmonja, ale celowa) formatów (papieru i kolumny), papierów, czcionek, farby, świateł, plam i t.d., 5) książka jest piękna bez względu na to czy skomponowaną została dla odzwierciedlania treści, czy też w oderwaniu od niej.

Podając poniższą „bibljografję książek pięknych”, ułożoną chronologicznie, zastrzedz się muszę, że bezwątpienia nie wyczerpie ona całkowicie przedmiotu i że znajdują się wydawnictwa, które zostały tutaj pominięte, pomimo, że starania moje były, ażeby spis ten był możliwie kompletny. Mam nadzieję jednak, że braki nie są zbyt wielkie.

Zygmunt Łazarski, Książka artystyczna, [w:] Sztuka i praca 1928, Z. 21-24

: Opublikowano: 26 październik 2017

Biblioteka Publiczna Gminy Centrum Dzielnicy Mokotów nosi imię Zygmunta Łazarskiego od 16 listopada 1996 r. – to wtedy postanowiono, by patronem naszej instytucji został ten mało znany, a zasłużony polski drukarz, księgarz i bibliofil.

Choć trudno dziś odtworzyć jego pełny życiorys – w tym na przykład ustalić dokładną datę śmierci – postaramy się jak przedstawić wam jego sylwetkę. Kim zatem był Zygmunt Łazarski, patron biblioteki publicznej na Mokotowie?

Warszawskie dzieciństwo i studia na Sorbonie

Zygmunt Łazarski urodził się 31 lipca 1885 roku w Warszawie jako syn Władysława i Julii Joanny Niemyskiej. Około 1892 roku jako siedmiolatek rozpoczął naukę w szkole podstawowej. Potem, być może od roku 1899, kontynuował edukację w gimnazjum. W czerwcu 1904 roku ukończył naukę w szkole średniej, a na przełomie września i października wyjechał na studia na paryską Sorbonę.

W latach 1906-1909 uczestniczył w pracach konspiracyjnego Związku Filaretów. W roku 1908 Zygmunt Łazarski przebywał w Wiedniu, gdzie prawdopodobnie poznał tajniki dobrej sztuki drukarskiej.

Zygmunt Łazarski zostaje drukarzem

Po powrocie zza granicy Zygmunt Łazarski rozpoczął współpracę z ojcem w zakładzie pod nazwą „Tłocznia Władysława Łazarskiego”. Nigdzie nie ma wzmianki o dacie przejęcia kierownictwa w firmie. Przypuszcza się, że było to w latach 1912-1914. Zdaje się to potwierdzać adnotacja zamieszczona na odwrocie karty tytułowej rocznika „Grafika”. Widnieje tam zdanie informujące o tym, iż wykonaniem czasopisma kierował Zygmunt Łazarski. Był to jedyny numer, który wydrukowano, następne roczniki, niestety, nie doczekały się realizacji.

Od początku swojej pracy Zygmunt, z wykształcenia również grafik, pracował intensywnie nad stroną plastyczną druków. By poprawić jakość wytworów tłoczni, w 1920 roku zreorganizował zakład. Wymieniono część parku maszynowego oraz stworzono nowe, ważne stanowiska pracy: kierownika artystycznego i kierownika technicznego. W tym samym roku powstała spółka z ograniczoną odpowiedzialnością „Zakłady Mechaniczne dla Przemysłu Graficznego”. Wśród jej pomysłodawców i współtwórców widnieje nazwisko Zygmunta Łazarskiego, pełniącego funkcję prezesa. Głównym celem działania spółki była pomoc drukarzom w zakupie maszyn i narzędzi dla zakładów poligraficznych.

W roku 1925 lub 1926 Zygmunt Łazarski ożenił się ze śpiewaczką Hanną Teofilą von Dyck. Małżeństwo nie miało dzieci i najpewniej właśnie to spowodowało, że nasz patron tak bardzo zaangażował się w praktyczny i teoretyczny rozwój drukarstwa. W latach dwudziestych XX wieku praca Zygmunta Łazarskiego nie ograniczała się jednak tylko do drukarni. Aktywnie uczestniczył w ówczesnym ruchu bibliofilskim, interesował się ekslibrisami, kolekcjonował liczne dzieła sztuki – obrazy, rzeźby, meble.

Domowe zbiory bibliofila Zygmunta Łazarskiego

Na szczególną uwagę wśród zbiorów zgromadzonych w domu Łazarskich, który znajdował się przy ulicy Brackiej 18, zasługuje biblioteka. Edward Chwalewik w książce pt. „Zbiory Polskie” określił jej zasoby i profil:

biblioteka z zakresu historii drukarstwa (ok. 480)
techniki drukarstwa (ok. 900),
zbiór druków Banku Polskiego (przeszło 360),
zbiór druków Gröllowskich (przeszło 40),
zbiór dokumentów Gröllowskich (13).

Zygmunt Łazarski był jednak nie tylko kolekcjonerem, ale również intensywnie pracował nad stworzeniem Muzeum Książki Polskiej w Warszawie, organizował wystawy sztuki drukarskiej i ją propagował.

Jak rozwiązać problemy polskiego drukarstwa?

Niemal od początku swojej drukarskiej działalności Zygmunt Łazarski interesował się teoretycznymi problemami zawodu drukarza. Dał temu wyraz w artykułach fachowych, które publikował na łamach różnych czasopism. Przykładowo w tekście pt. „W sprawie naszego drukarstwa” opublikowanym w „Kurierze Warszawskim” omówił problemy związane z organizacją i reorganizacją przemysłu drukarskiego. Zauważył potrzebę podniesienia rangi zawodu i stworzenia warunków do prężnego rozwoju drukarstwa. Wyraził pragnienie, by w chwili odzyskania niepodległości nic nie stało na przeszkodzie szerokiemu rozpowszechnianiu słowa pisanego i by docierało ono do jak największej grupy ludzi.

„Jeżeli budownictwu oddajemy tak wielkie znaczenie jako przedstawicielowi kultury narodowej, jeżeli dbamy troskliwie oto, aby krajobraz nasz nie był uposażony w budowle, które by cudzoziemca wprowadzały w błąd, iż nie na polskiej znajduje się ziemi – to nie mniejsze, choć przecież inne, znaczenie powinniśmy przywiązywać do wyglądu książki i druków polskich. Książka, druk należą do tego rodzaju przedmiotów, które w niezmiernie krótkim przeciągu czasu znajdować się mogą we wszystkich niemal zakątkach świata. Jeżeli cudzoziemiec na to, aby zapoznać się z architekturą którego z krajów, musi wybrać się w podróż, aby odpowiednie budowle zobaczyć na miejscu, to druk i książka idą same między obcych i tam mówią o stanie kultury swego kraju. Pozatem wewnątrz kraju książka posiada znaczenie estetyczno-wychowawcze w stosunku do ludu i dzieci, jest ono jednak dziś nadto znane i uznane, aby je tutaj trzeba było dopiero uzasadniać”.

Zygmunt Łazarski „W sprawie naszego drukarstwa”

W artykule przedstawił projekt systemu organizacji drukarstwa tak, by możliwa była realizacja celów, które wcześniej sformułował.

W dziewięć lat później na łamach dwutygodnika „Sztuka i Praca” w artykule zatytułowanym „Książka artystyczna” podsumowuje lata 1918-1928 w drukarstwie. Cieszy go fakt, iż różnice w rozwoju sztuki drukarskiej między poszczególnymi dzielnicami kraju stały się niezauważalne. Przypomina o osiągnięciach książki polskiej na licznych wystawach krajowych i zagranicznych. Podkreśla też, jakie walory powinny mieć znamienite druki.

„[...] książka ma być estetyczna, jako całość, a nie dzięki którejkolwiek ze swych części składowych, czy to okładki, czy ilustracji, czy tytułu, itd. Estetyka książki wyrażać się winna jako zestrój (harmonia lub też nieharmonia, ale celowa) formatów, świateł, plam, itd.”.

Zygmunt Łazarski „Książka artystyczna”

Z Warszawy do Lwowa, ze Lwowa do Warszawy

W latach 1926-1928 państwo Łazarscy wspólnie z rodzicami zbudowali willę przy ulicy Rakowieckiej 53, by w 1929 roku z mieszkania przy ulicy Brackiej 18 przenieść się do nowego domu. Pięknym ogrodem, którym go otaczał, zajmowała się głównie matka Zygmunta, Julia Łazarska.

W tym samym roku Zygmunt wraz z żoną Hanną wzięli udział w Międzynarodowych Targach Książki w Poznaniu, zaś około 1930 Łazarski rozpoczął budowę nowej drukarni przy ulicy Sandomierskiej 12/14. Starą nabyli bracia Drabczyńscy. Niestety, rozmiar inwestycji przerósł możliwości finansowe rodziny i w roku 1934 przedsiębiorstwo uległo likwidacji. Jan Michalski upatruje przyczyny upadku firmy w osobie samego Zygmunta Łazarskiego, pisząc:

„Nadzwyczaj uczynny i miły drukarz ten i bibliofil nie potrafił jakoś upilnować czy dobrze zarządzać odziedziczonym przedsiębiorstwem i doprowadził je do upadku, a sam znalazł się w trudnych warunkach finansowych”.

Po zamknięciu firmy Zygmunt wraz z żoną przeprowadził się do Lwowa. Tu kontynuował swą drukarską pasję, współpracując z Drukarnią Związkowych Zakładów Graficznych, a także aktywnie zaangażował się w powstanie Antykwariatu Polskiego przy księgarni Aleksandra Krawczyńskiego. Podczas otwarcia placówki wygłosił referat pt. „Podstawowe zagadnienia nowoczesnej książki”.

W pierwszych miesiącach 1939 roku razem z żoną powrócił do Warszawy. Zamieszkali w domu przy ulicy Skorupki 3 m. 16 razem z rodzicami Zygmunta. Niestety, w trakcie przeprowadzki bagaże małżeństwa uległy zniszczeniu.

Aresztowanie, Pawiak i obóz w Auschwitz

W 1940 roku Zygmunt Łazarski został osadzony w więzieniu na Pawiaku. Jak wynika z informacji zaczerpniętych z kartoteki więźniów Pawiak, 19 sierpnia 1940 roku Zygmunt Łazarski został aresztowany przez Niemców w nielegalnym kasynie gry przy ul. Sienkiewicza 14 m. 10. Co w nim robił – nie wiadomo. Wiadomo natomiast, że likwidacja kasyna nastąpiła na skutek meldunku złożonego w gestapo przez Tadeusza Barszaka. Trzy tygodnie później, dokładnie 22 września 1940 roku, Łazarski został przewieziony do obozu w Auschwitz. W księgach pamięci poświęconych Polakom deportowanym z dystryktu warszawskiego Zygmunt Łazarski został odnotowany pod numerem 4714. Informacja ta pochodzi z materiałów PCK w Krakowie, do którego zaraz po wojnie zwróciła się z zapytaniem o losy i fotografie siostra Zygmunta J. Nadstawny. Podała ona, że brat przebywał w Auschwitz w latach 1941-1942, znała też numery bloków, w których przebywał tj. 14, 20 i 10, co może świadczyć o tym, że rodzina posiadała listy obozowe. W dokumentach brakuje jednak informacji o śmierci Łazarskiego.

Urnę z prochami zmarłego męża przysłano jego żonie Hannie, która nie mając pewności, iż rzeczywiście są to prochy Zygmunta, przesyłki nie przyjęła. Hanna Łazarska przeżyła wojnę, po 1945 roku zamieszkała w Krakowie i tam w 1952 roku zmarła.

Data śmierci księgarza jest nieznana, natomiast data urodzenia zaczerpnięta została z kartoteki więźniów Pawiaka.

Źródła:

Edward Chwalewik, Zbiory Polskie, Warszawa 1927, T. 2.
Fiszer, Wspomnienia starego księgarza, Warszawa 1959.
Zygmunt Łazarski, W sprawie naszego drukarstwa, [w:] „Kurier Warszawski”, 1919, Nr 98.
Zygmunt Łazarski, Książka artystyczna, [w:] Sztuka i praca, 1928, Z. 21-24.
Jan Michalski, 55 lat wśród książek, Wrocław 1976.
Olszewicz, Lista strat kultury polskiej, Warszawa 1947.
Polski Słownik Biograficzny, Kraków 1970, T. 18.
Tadeusz Wł. Świątek, Biblioteki mokotowskie wczoraj i dziś, Warszawa 1996.

Kwerenda w zasobach Muzeów Więzienia Pawiak – oddział Muzeum Niepodległości w Warszawie oraz Muzeum Auschwitz-Birkenau

: Opublikowano: 26 październik 2017

Zygmunt Łazarski nie tylko drukował innych, ale również sam pisał teksty, które ukazywały się w pismach. A i to nie wszystko - bo o nim również pisano. Jego nazwisko znalazło się także w słownikach i encyklopediach. Zobacz, co i gdzie napisano o naszym patronie.

Co o Łazarskim można przeczytać w książkach, słownikach i encyklopediach? Kilka cytatów poniżej.

W książkach

„Zygmunt Łazarski, właściciel drukarni, zapisał się trwale w pamięci bibliofilów jako drukarz i wydawca szeregu pięknych książek. Zbierał rzeczy z zakresu drukarstwa, introligatorstwa, szczególnie zaś ubiegał się o dzieła, które wyszły z drukarni Banku Polskiego, resztki bowiem urządzeń po niej nabyła firma Łazarskich. Nadzwyczaj uczynny, miły drukarz, ten bibliofil nie potrafił jakoś upilnować czy dobrze zarządzać odziedziczonym przedsiębiorstwem i doprowadził je do upadku, a sam znalazł się w trudnych warunkach finansowych. Zginął w obozie niemieckim”.

Jan Michalski, 55 lat wśród książek, Wrocław 1976, str. 125 – 126

W czerwcu 1926 r. odwiedzili mnie Edward Chwalewik i Zygmunt Łazarski w celu omówienia spraw związanych z bibliofilstwem. Chwalewika ceniłam jako autora źródłowego dzieła pt. Zbiory polskie, Łazarskiego jako znakomitego typografa, wskrzesiciela i propagatora tradycji Gröllowskiej oficyny drukarskiej. Każde wydawnictwo wychodzące z tłoczni Łazarskich, ojca i syna, przy ul. Złotej nosiło piętno artyzmu. (W roku 1916 powierzyłam drukarni Łazarskich zbiór sonetów pt. Warszawa w sonetach, który został kunsztownie opracowany pod względem graficznym, wzorowanym na drukach Gröllowskich). Miłośnicy książek nakłonili mnie, abym weszła do zarządu Towarzystwa Bibliofilów Polskich, które miało powstać dzięki inicjatywie Stefana Dembego pod hasłem podjęcia walki z rozpanoszeniem się w polskiej produkcji wydawniczej książki szpetnej zarówno pod względem treści, jak formy. Towarzystwo miało na celu budzenie w społeczeństwie zamiłowania do pięknej książki, organizowanie wystaw, zjazdów i odczytów oraz wydawanie książek doskonałych jako okazów szlachetnego kunsztu graficznego. Bez namysłu przyrzekłam swój udział i pracę. Towarzystwo Bibliofilów z siedzibą w Warszawie, z Dembem na czele, zawiązało się w kilka miesięcy po owej rozmowie. (…) Ordynat Edward Krasiński oddał nam do dyspozycji salę posiedzeń Biblioteki Ordynacji na Okólniku i tam odbywały się obrady. Głos w dyskusjach zabierali: Chwalewik, Łazarski, Wellisz, Żerański, Cieślewski (syn), Reychmann, Maliszewski, Szeryński, Wóycicki i Ord. Krasiński.

Zuzanna Rawska, Moje życie z książką, Wrocław 1964, str. 183-185.

W encyklopediach i słownikach

ŁAZARSKI

Władysław (zm. 1944 Warszawa) drukarz. Dane biogr. skąpe. Nabył resztki urządzeń Drukarni Banku Pol. w Warszawie i ok. 1898 otworzył przy ul. Daniłowiczowskiej 6 drukarnię pn. Tłocznia Władysława Łazarskiego, przeniesioną później na ulicą Marszałkowską 114. Wykonywało wydawnictwa luksusowe, niektóre własnym nakładem. Ogłosił (przed 1912) Wzory pism drukarni Wł. Łazarskiego. W 1906 policja zamknęła i opieczętowała na jakiś czas lokal drukarni. W 1912 Łazarski wszedł w skład Zarządu Kursu Kształcenia Zaw. Grafików w Warszawie; tr. jego staraniem a nakładem Kursów wyniósł jeden rocznik czas. fachowego „Grafika”, wykonany w tłoczni Ł. pod kierunkiem syna. W 1923 uczestniczył w międzynar. zjeździe Bibliotekarzy i Bibliofilów w Paryżu. W 1923/24 z inicjatywy Ł. powstał przy Salezjańskiej Szkole Rzemiosł w Warszawie Dział Grafiki. Drukarnia posiadała sygnet wykonany ok. 1921 przez E. Bartłomiejczyka. Już przed I wojną świat. kierownictwo firmy, bez zmiany jej nazwę, sprawował syn.
Zygmunt (zm. w obozie koncentr. Oświęcim) drukarz, bibliofil. Pod jego zarządem, kierownictwem techn. M. Drabczyńskiego i kierownictwem artyst. A. Półtawskiego firma rozwinęła się w jedną z najlepszych tłoczni warszawskich. Drugi Ł. odznaczały się staranne wykonaniem i piękną czcionką; wzory czerpano z druków końca XVIII i pocz. XIX w., z epoki stylu empire i biedermeier. Drukarnia stosowała antykwę pol. Półtawskiego; korzystała z czcionek odlewanych wytwórni J. Idźkowskiego. Jedne z najpiękniejszych wydawnictw tłoczonych u Ł. to Le livre polonais au XV et XVI siècle S. Lama (1923), Coup d’oeil sur l’historie de la bibliographie en Pologne S. P. Koczorowskiego (1924) i Legenda W. Reymonta (1925). W 1933 wydrukował „Bibliofila Polskiego” pod red. J. Lorentowicza. Tłoczył też szereg druków tow. bibliofilskich. Ł. wydawał też reprodukcje dawnych drzeworytów lud., eksponowane w 1922 na wystawie Tow. Miłośników Historii w Warszawie; katalog ich opracował J. Kieszkowski. Nakładem własnym opublikował 6 tomów „Biblioteki Zawodowej Graficznej” (1922-28). Drukował m.in. wydawnictwa Gebethnera i Wolffa oraz E. Wendego i Sp. W 1926 firma brała udział w Międzynar. Wystawie Pięknej Książki w Paryżu, w 1927 – w Lipsku. W 1930 Łazarski rozpoczął budowę gmachu przy ul. Sandomierskiej na Mokotowie, przeznaczonego na pomieszczenie drukarni (mieszczącej się wówczas przy ul. Złotej 7/9), budowy nie ukończono; wkrótce (po 1933) z powodu trudności finansowych firma została zlikwidowana. – Był zamiłowanym Bibliofilem, wiceprezesem (1921-28) Tow. Bibliofilów Pol. w Warszawie oraz Rady Bibliofilskiej (utworzonej na I Zjeździe Bibliofilów Pol. w Warszawie 1925). W 1924 wystąpił z wnioskiem założenia Muzeum Książki w Warszawie, ofiarując na ten cel pałacyk nad Wisłą, tzw. Kasztelankę. Zgromadził księgozbiór z zakresu drukarstwa (ok. 480 t.) oraz techniki druk. (ok. 900 t.), zawierające druki Banku Pol. (ponad 360 t.) i druki Grölowskie (ponad 40 t.( Ogłosił: O organizacji drukarstwa („Kurier Warszawski” 1918 nr 98) i Książka artystyczna („Sztuka i Praca” 1928 z. 21/24).

Tadeusz Galewski, hasła [W:] Słownik Pracowników Polskiej Książki, Warszawa – Łódź, 1972, s. 533-534