Denis Diderot ur. 5 października 1713 w Langres, zm. 31 lipca 1784 w Paryżu – francuski pisarz, krytyk literatury i sztuki, filozof i encyklopedysta okresu Oświecenia.
Najbardziej znanym dziełem Diderota jest Kubuś Fatalista i jego pan Jacques le Fataliste et son maître, wyd. 1796, a najbardziej znaną powieścią Zakonnica La Religieuse, wyd. 1796.
Jest on twórcą nowatorskiej teorii dramatu mieszczańskiego, umieszczającej utwory dramatyczne między komedią i tragedią, co miało być bliższe rzeczywistości. Teorię opisał w dziełach: Rozmowy o synu naturalnym Entretiens sur [>>] « Le fils naturel », 1757 i O poezji dramatycznej De la poésie dramatique, 1759.
Jego Jacques le fataliste et son maitre dekretem z 1804 roku oraz Encyclopedie ou dictionnaire raisonne des sciences umieszczone zostały w index librorum prohibitorum.
Denis Diderot stał się inicjatorem, naczelnym redaktorem i jednym z głównych twórców Encyklopedii 1751–1772, która zebrała dorobek myśli społecznej, filozoficznej i moralnej europejskiego oświecenia. Sam napisał szereg artykułów z dziedziny filozofii, sztuki i rzemiosła. To monumentalne dzieło współtworzył z nim matematyk Jean le Rond d’Alembert.
Prace nad Encyklopedią rozpoczął w roku 1745 i prowadził je przez 27 lat. Nie było to łatwe, gdyż kilkakrotnie był aresztowany i osadzony w więzieniu z powodów religijnych.
Poglądy Diderota ewoluowały od teizmu, poprzez deizm do otwartego, materialistycznego ateizmu, połączonego z sensualizmem i determinizmem witalistycznym. Swoje poglądy religijne wyłożył w Liście o ślepcach Lettre sur les aveugles à lusage de ceux qui voient, 1749.
Postulował pierwszeństwo nauk eksperymentalnych przed spekulatywnymi, akcentował też względność ludzkiego poznania i sprzeczność różnych dziedzin wiedzy.
Diderot uważał, że natura człowieka została zdemoralizowana przez niewłaściwy ustrój i brak kultury, dlatego postulował oświecenie ludu i odbudowę zasad moralnych poprzez silne więzi społeczne i reformę władzy we Francji. Politycznie był początkowo zwolennikiem absolutyzmu oświeconego. Potępił jednak absolutne rządy, kiedy caryca Katarzyna II – pozornie zainteresowana liberalną myślą – odrzuciła jego projekt reformy szkolnictwa wyższego w Rosji. Jego poglądy ewoluowały w kierunku demokratyzmu. Był przeciwnikiem kolonializmu i despotyzmu. Domagał się utworzenia parlamentu – reprezentanta suwerennego ludu i instytucję sprawującą kontrolę nad władzą wykonawczą. W kwestii gospodarki opowiadał się po stronie leseferyzmu, bogacenie się jednostek uznawał za przejaw dobrobytu ogółu. Popierał wolny handel i powszechną oświatę; sprzeciwiał się ograniczaniu prawa własności. Zauważał jednak, że sukcesy w tej sferze funkcjonowania państwa nie rozwiążą problemów społecznych, jakie spowodują rozwój techniki i kapitalistyczny wyzysk.
Diderot zajmował się też krytyką malarstwa, a swoje poglądy przedstawił w esejach Salons 1759–1781.
![Okładka książki Kubuś Fatalista i jego pan [Dokument dźwiękowy] 5](okladki/ISBN/8389/8389336774.jpg)
![Okładka książki Kubuś Fatalista i jego pan [E-book] 6](okladki/ISBN/8324/8324410163.jpg)
