Notka biograficzna:
Mickiewicz, Adam
Mickiewicz Adam Bernard, ur. 24 XII 1798, Nowogródek lub Zaosie k. Nowogródka, zm. 26 XI 1855, Stambuł,
poeta, już przez współczesnych uznawany za największego poetę polskiego romantyzmu.
Mickiewicz pochodził z drobnej szlachty herbu Poraj. Ojciec, Mikołaj, był adwokatem przy sądach nowogródzkich. W 1807–15 Adam uczył się w szkole dominikanów w Nowogródku, następnie na uniwersytecie w Wilnie przygotowywał się do zawodu nauczycielskiego stypendium zobowiązywało go do kilkuletniej pracy w szkole. Wiedzę gruntowną zwłaszcza w zakresie filologii, uzupełniał samokształceniem [>>] wraz z przyjaciółmi J. Czeczot, F. Malewski, T. Zan, J. Jeżowski. Należał do założycieli Towarzystwa Filomatów 1817; o wyznawanych przez niego wówczas ideałach świadczą utwory poetyckie, zwłaszcza Oda do młodości 1820, wydanie 1827. W 1819–23 z przerwą na urlop zdrowotny 1821/22 uczył w szkole powiatowej w Kownie.
Przełom romantyczny
W 1822 wydał w Wilnie tom 1 Poezji, uznawany za manifestację przełomu romantycznego w literaturze polskiej; programowa przedmowa i cykl Ballad i romansów wskazywały na inne niż klasycystyczne źródła poezji: przyroda rodzimej okolicy, miejscowe podania przemawiające ludową cudownością i prawdą uczuć. Tom 2 Poezji 1823 objął powieść poetycką Grażyna i poemat dramatyczny Dziady. W Grażynie, osnutej na tle walk Litwinów z Krzyżakami, tytułowa bohaterka, powodowana troską o niezależność Księstwa Litewskiego, doprowadza do zerwania ugody, którą z Krzyżakami zawarł jej mąż, książę Litawor; przebrana za Litawora wszczyna bitwę, w której heroicznie ginie. Tytuł Dziady pochodzi od nazwy ludowego święta zmarłych. W części II ich duchy wywołuje Guślarz, przewodzący chłopskiej gromadzie; obrzęd zakłóca zagadkowe Widmo; tożsamy z nim jest bohater części IV, Gustaw, ni to duch-powrotnik zabił się z miłości, ni to szaleniec. W zaduszny wieczór pojawia się na plebanii, jego wspomnienia składają się na monolog liryczny o wielkiej sile poetyckiej. Racji Gustawa, człowieka złamanego nieszczęściem, Ksiądz przeciwstawia tylko obiegowe zdania o potrzebie pogodzenia się z własnym losem. Zrozumienia swojego losu bohater szuka w ludowym obrzędzie. Z cyklu wczesnych Dziadów, których części mają numerację rozmyślnie nieciągłą, zachował się jeszcze fragment części I. Przyjmuje się, że Dziady mają charakter autobiograficzny, że wyraziło się w nich uczucie poety do Marii Wereszczakówny, po mężu Puttkamerowej Maryli, która była też adresatką paru jego liryków.
Proces filomatów — zesłanie
Śledztwo w sprawie tajnych związków młodzieży doprowadziło do aresztowania Mickiewicza 4 XI 1823; poeta został uwięziony w wileńskim klasztorze bazylianów; skazany na osiedlenie w centralnych guberniach Rosji, jesienią 1824 opuścił Litwę. Z Petersburga skierowany do Odessy, 1825 odbył wycieczkę na Krym. Przebywając kolejno w Moskwie i Petersburgu, Mickiewicz poznał rosyjską elitę kulturalną m.in. A. Puszkina, zasłynął jako improwizator. Sonety Moskwa 1826, złożone z cyklu sonetów zwanych erotycznymi lub odeskimi i cyklu Sonetów krymskich, ujawniły mistrzostwo liryki sytuacyjnej ujętej w małej formie, wirtuozerię w traktowaniu motywów orientalnych. W poemacie Konrad Wallenrod Petersburg 1828 bohaterem jest Litwin, którego szczęście rodzinne zniszczyły najazdy krzyżackie. Dążąc do zemsty za podbój ojczyzny, podstępnie wchodzi w rolę wielkiego mistrza Krzyżaków; zdradą doprowadza do wojennej klęski Zakonu; zdemaskowany popełnia samobójstwo. Utwór zapoczątkował dyskusję o „wallenrodyzmie”: o etyce zdrady i zemsty. W Poezjach t. 1–2, Petersburg 1829, oprócz dawniejszych utworów, Mickiewicz zamieścił m.in. poemat orientalny Farys i polemiczną przedmowę O krytykach i recenzentach warszawskich.
Na obczyźnie
W V 1829 Mickiewiczowi udało się wyjechać z Rosji. Podróżował po Niemczech w Weimarze był gościem J.W. Goethego, Szwajcarii i Włoszech, dłużej przebywał w Rzymie. Uczucie do hrabianki H.E. Ankwiczówny i niepowodzenie planów małżeńskich odbiły się później w części III Dziadów scena IV i Panu Tadeuszu odmowa, z jaką spotyka się Jacek Soplica ze strony Stolnika. Wiersze z 1830–32 Rozmowa wieczorna, Rozum i wiara świadczą o pogłębieniu życia religijnego poety. Zaskoczony wybuchem powstania listopadowego 1830–31, wątpiący w jego sukces dowodem pesymizmu poety jest wiersz Do matki Polki, powstały przed XI 1830, Mickiewicz przybył do Wielkopolski VIII 1831, kiedy powstanie upadało. Kilka wierszy, m.in. Redutę Ordona 1832, poświęcił wypadkom wojennym. W III 1832 przyjechał do Drezna, tam powstała część III Dziadów wydanie w tomie 4 Poezji, Paryż 1832, złożona ze scen dramatycznych podtytuł Litwa: Prolog i akt 1 oraz cyklu epickiego Ustęp. Tematem utworu jest śledztwo w sprawie związków młodzieży wileńskiej 1823–24, ujawniające cynizm i okrucieństwo rosyjskiego aparatu władzy senator Nowosilcow, a także oportunizm i służalstwo rodzimych karierowiczów sceny: tzw. więzienna, Salon Warszawski, Pan Senator, z drugiej zaś strony heroizm oskarżonych i wiarę patriotów. Obok historycznych są sceny rozgrywające się w duszy bohaterów: w monologu, we śnie, w widzeniu. Poeta Konrad tożsamy z Gustawem z części IV Dziadów, zmiana imienia symbolizuje przemianę wewnętrzną, więzień stanu, oskarża Boga o obojętność wobec losu istot stworzonych, wobec cierpień narodu; Konrad bluźni, wpada w moc diabła tzw. Wielka Improwizacja. Duszę Konrada ratuje Ksiądz Piotr scena egzorcyzmów, jemu też jest dane oglądać tryumf wolności: Królestwo Boże na ziemi, okupione męczeństwem narodu polskiego Widzenie. Następujący po scenach dramatycznych epicki Ustęp to pamflet na carski despotyzm w formie poematu podróżniczego Rosję oglądają młodzi zesłańcy. Wiersz Do przyjaciół Moskali jest przesłaniem Ustępu. Dramat, wydany po świeżej klęsce narodowej, sakralizował historię Polski: jej upadek jako ofiara odkupicielska nadawał sens historii mesjanizm polski. Utwór zyskał od razu rangę arcydzieła narodowego; najważniejsze inscenizacje: 1901 S. Wyspiańskiego, 1932 i 1934 L. Schillera, 1967 K. Dejmka, 1973 K. Swinarskiego, 1987 i 1995 J. Grzegorzewskiego.
Zamieszkawszy VIII 1832 w Paryżu, Mickiewicz włączył się w życie emigracji. W napisanych stylem biblijnym Księgach narodu polskiego i pielgrzymstwa polskiego Paryż 1832 wzywał emigrantów do zgody i zachowania żołnierskiej gotowości w oczekiwaniu na rewolucję europejską. Za idealizacją Polski i wiarą w jej mesjanistyczną misję szła krytyka cywilizacji zachodniej, zwłaszcza Francji, która nie wspomogła polskiego powstania. Księgi zdobyły wielką popularność w kraju kolportowane potajemnie i za granicą dzięki przekładom, m.in. na język francuski. Działalność publicysty i redaktora czasopisma „Pielgrzym Polski” 1833 Mickiewicz łączył z pracą nad Panem Tadeuszem od jesieni 1832 i przekładem Giaura G. Byrona wydanie 1835. W połowie 1833 wyjechał do Szwajcarii, aby opiekować się umierającym poetą, S. Garczyńskim.
Pan Tadeusz
Po powrocie do Paryża skończył pisany od jesieni 1832 poemat Pan Tadeusz, czyli Ostatni zajazd na Litwie. Historia szlachecka z roku 1811 we dwunastu księgach wierszem Paryż 1834. Liryczny Epilog, w którym znalazło wyraz rozgoryczenie Mickiewicza zawiedzionego w nadziejach na rychłe odzyskanie niepodległości i zrażonego sporami w łonie emigracji, pozostawiony w brulionie, został ogłoszony w t. 4 Pism Paryż 1860. Akcja Pana Tadeusza rozgrywa się podczas kilku dni późnego lata 1811 księgi I–X oraz nocy i dnia wiosennego 1812 księgi XI–XII w Nowogródzkiem — w Soplicowie, majątku zasobnego szlachcica Sędziego Soplicy, w pobliskim zrujnowanym zamku magnackiego rodu Horeszków i w zaścianku szlacheckim Dobrzynie. Najważniejszą postacią poematu jest ksiądz Robak; jego postać wnosi do poematu problem zdrady, winy tragicznej i ekspiacji; z przedśmiertnej spowiedzi kiędza Robaka czytelnik dowiaduje się, że habit bernardyna kryje Jacka Soplicę, brata Sędziego, a ojca bohatera tytułowego; Jacek w młodości zabił Stolnika Horeszko, który odmówił mu ręki córki; uznany za zdrajcę nar. zabójstwa dokonał w trakcie ataku Moskali na zamek Horeszki, opuścił kraj i aby zmyć swe grzechy został zakonnikiem, żołnierzem i emisariuszem napoleońskim; powróciwszy po latach do Soplicowa, przez nikogo prawie nie rozpoznany, zmierza do położenia kresu waśni rodowej Horeszków z Soplicami przez małżeństwo Tadeusza ze zubożałą wnuczką Stolnika, Zosią. Perypetie miłosne Tadeusza zakochanego w Zosi, ale zaplątanego w przypadkowy romans z jej opiekunką Telimeną są jednym z trzech równolegle rozwijających się wątków akcji; pozostałe to spór Sędziego z Hrabią o zamek oraz działalność spiskowa Robaka, który przygotowuje na Litwie powstanie. Poemat kończy się w atmosferze powszechnego niemal entuzjazmu i wiary w sukces wojenny Napoleona; wkroczenie jego armii na Litwę zostało świadomie cofnięte z czerwca na tło radosnej przyrody wiosennej, podczas uczty w Soplicowie ku czci wodzów polskich, J. H. Dąbrowskiego i K. Kniaziewicza, następują zaręczyny Zosi i Tadeusza, który jako przyszły dziedzic uwalnia chłopów i nadaje im ziemię. Optymizm zakończenia wynika nie tylko z założeń artystycznych utworu, pełnego pogody, jest w nim także odniesienie do przyszłości, wizja Polski wolnej i zjednoczonej. Ukazana w poemacie tradycyjna zbiorowość szlachecka, reprezentuje istotne dla bytu narodowego wartości — patriotyzm, waleczność, siłę więzi społecznych, ale także liczne wady prywata, pieniactwo, pycha stanowa, umysłowa ciasnota, przy czym poeta stale manifestuje świadomość, że są to obyczaje i typy ludzkie już zanikające. Opisy przyrody, zharmonizowane na ogól z rozwojem akcji, uwydatniają piękno litewskiego krajobrazu. Do wrażenia narracyjnej prostoty przyczynia się język poematu, nawiązujący do polszczyzny potocznej liczne prowincjonalizmy i archaizmy; w ramach przyjętego wzorca wersyfikacyjnego: 13-zgłoskowca 7+6, parzyście rymowanego, występuje duża rozmaitość układów składniowych i akcentowych, decydująca o zmienności toku wierszowego. Poemat oddziałał głęboko na świadomość narodową, w szczególności utrwalił wyobrażenia o polskim charakterze narodowym, narzucił wizję pejzażu uznanego za typowo polski; był też źródłem inspiracji dla wielu pisarzy.
„Wiek męski, wiek klęski”
Zawiedziony w rachubach na bliski przewrót w Europie, Mickiewicz wycofał się z działalności politycznej, włączył się we wspólnotę emigrantów pracujących nad pogłębieniem życia religijnego, zwaną Domkiem Jańskiego 1834. W 1834 ożenił się z C. Szymanowską. Powiększającą się rodzinę 6 dzieci 1835–50 trudno było utrzymać bez stałych dochodów; żona cierpiała na nawroty choroby umysłowej. Mickiewicz próbował zarabiać, pisząc dla teatru w języku francuskim; po tym nieudanym epizodzie zostały 2 akty Konfederatów barskich 1836, reszta kopii zaginęła i fragment Jakub Jasiński, czyli Dwie Polski. W 1836 wydał część Zdań i uwag, religijnych aforyzmów, pozostałe, a także niemal wszystkie późniejsze wiersze zostawił w rękopisie, wśród nich arcydzieła, jak: Widzenie, Broń mnie przed sobą samym i liryki zwane lozańskimi, a także bajki, powiastki Golono, strzyżono, fragment prozy historycznej Pierwsze wieki historii polskiej; niektóre autografy spalił.
Jesienią 1839 Mickiewicz objął katedrę literatury łacińskiej na uniwersytecie w Lozannie. Wykłady, wysoko oceniane przez władze akademickie, zachowały się tylko fragmentarycznie. W 1840 wrócił do Paryża, żeby objąć katedrę literatury słowiańskiej w Collège de France. Wykłady wydanie ze stenogramów: kurs III i IV, Paryż 1845, całość pt. Les slaves, t. 1–5 1849; przekład polski F. Wrotnowskiego 1842–45 złożyły się na wielką syntezę historiozofii romantycznej. Narodom słowiańskim Mickiewicz przypisywał misję w bliskiej przemianie porządku europejskiego; istotna rola miała przypaść Francji, narodowi obdarzonemu napoleońskim geniuszem czynu. Z końcem kursu IV władze francuskie zawiesiły wykłady. Przyczyniło się do tego propagowanie w kursie IV nauki A. Towiańskiego, którego wyznawcą Mickiewicz stał się 1841; po jego wydaleniu z Francji Mickiewicz kierował Kołem towiańczyków w Paryżu. Przekonanie, że nie wystarczy program doskonalenia wewnętrznego członków sekty, że istnieje potrzeba działania, stało się przyczyną wystąpienia Mickiewicza z Koła. W II 1848 przybył do Rzymu, uzyskał audiencję u papieża Piusa IX; zebrał kilkunastu ochotników Zastęp Polski jako zawiązek legionu Legion Mickiewicza. W Składzie zasad ogłosił postulaty radykalnych reform w przyszłej Polsce. Wyruszył z Rzymu na czele Zastępu, który walczył z Austriakami w Lombardii. Mickiewicz wrócił do Paryża, gdzie w wyniku rewolucji lutowej została obalona monarchia. Wraz z przedstawicielami francuskiej lewicy i grupą emigrantów politycznych różnych narodowości założył 1849 „Tribune des Peuples”, był jej redaktorem naczelnym i publicystą; głosił ideę wspólnej walki ludów o wolność i postęp społeczny; domagając się pomocy Francji dla ruchów narodowych, Mickiewicz nawiązywał do tradycji napoleońskiej. W 1852 został bibliotekarzem w Bibliotece Arsenału. Wybuch wojny krymskiej 1853 ożywił nadzieję na korzystne dla Polski zmiany. Jesienią 1855 Mickiewicz pojechał do Stambułu, gdzie działał na rzecz formacji żołnierskich tworzonych do walki z Rosją, rekrutujących się z Polaków, Kozaków i Żydów. Zmarł niespodzianie na cholerę 26 XI 1855. Zwłoki przewieziono do Francji i pochowano na cmentarzu polskim w Montmorency, 1890 przeniesiono uroczyście na Wawel.
Znaczenie dla literatury polskiej
Adam Mickiewicz już przez współczesnych był uznany za największego poetę polskiego; jego osobisty autorytet bywał kwestionowany ze względów politycznych. Także po śmierci dzieło Mickiewicza było zawłaszczane przez partie polityczne, od narodowej prawicy po lewicę. Jego znaczenie dla literatury jest fundamentalne, aż do dziś toczy się w kulturze polskiej dialog z tradycją Mickiewicza; wpłynął na język i wyobraźnię, stworzył kanon podstawowych problemów egzystencjalnych i zbiorowych. Inspirował wielu poetów, także tych, którzy mu się przeciwstawiali J. Słowacki, Z. Krasiński, C. Norwid, Wyspiański, Cz. Miłosz. Stał się tematem utworów literackich, muzycznych, malarskich.
Źródło: encyklopedia.pwn.pl
Inne pozycje tego autora w zbiorach biblioteki:
Dodaj komentarz do pozycji:
