Biblioteka Publiczna

"Gdy normy wszystkie z zawias wyskoczą" : literatura, emigracja, naród w projekcie dla Polski Teodora Tomasza Jeża (Zygmunta Miłkowskiego)

Autor: Ossowska, Danuta.

Zygmunt Miłkowski (1824-1915) urodził się na Podolu, ale od młodzieńczych lat aż do śmierci przebywał na emigracji. Znany pod literackim pseudonimem Teodor Tomasz Jeż był autorem ponad 70 powieści (dzisiaj już niemal zapomnianych) oraz tysięcy stron publicystyki i obszernej korespondencji. Nie należał wprawdzie do elity twórców wyznaczających nowe drogi w sztuce, ale swym pisarstwem trafiał w oczekiwania i

potrzeby czasu. Literacką parabolę łączył z elementami powieści popularnej: sensacją, skandalem, przerysowaniem, satyrą. A że podstawą utrzymania jego i jego rodziny było jedynie pisarstwo, stąd pośpiech i wynikająca z tego mała staranność redakcji tekstów, lekceważenie budowy fabuły i zasad kompozycji. Nie przesądza to jednak o wartości dorobku Jeża. To, co w nim najważniejsze, to stała obecność spraw dotyczących kultury narodowej. Przez emigrację Miłkowski postrzegany był jako polityk, publicysta i działacz. W kraju na odwrót - tu o jego wyjątkowej pozycji i popularności przesądzał autorytet pisarza stale obecnego w życiu społecznym i kulturalnym. Przebywając z rozmaitymi misjami w różnych zakątkach Europy (Rumunia, Turcja, Francja, Anglia, Belgia, Szwajcaria), utrzymywał kontakty z najważniejszymi ośrodkami w kraju - z Poznaniem, Warszawą, Krakowem, Lwowem, a także centrami polonijnymi - Paryżem i Petersburgiem. Miłkowski funkcjonował zatem w dwóch różnych przestrzeniach komunikacyjnych - emigracji i kraju. Będąc reprezentantem emigracji postyczniowej, uznawał np. jej rygoryzm etyczny, który cechował m.in. brak akceptacji dla włączania się Polaków w struktury państw zaborczych. Miłkowski bowiem, przyjmując na siebie rozliczne obowiązki organizacyjne, odpowiadał za program ideowy emigracji wobec kraju. W głębokim przekonaniu pisarza emigracja i kraj stanowiły jedność, a dające się dostrzec różnice stanowiły modyfikacje tego samego wzoru. Postawa ta nie znajdowała zrozumienia ani w kraju, ani w środowisku emigracyjnym. Miłkowskiego należy traktować więc jako pisarza "osobnego", szczególnego, który pozostając niemal przez pół wieku na emigracji, był szeroko znany i popularny, a dzięki swej wyrazistości światopoglądowej, konsekwentnemu stylowi myślenia i działania stanowił rodzaj katalizatora, punkt odniesienia i wzór do naśladowania dla współczesnych.

Sprawdź dostępność, zarezerwuj (zamów):

(kliknij w nazwę placówki - więcej informacji)