Biblioteka Publiczna

Miejsce i rola polskiego kościoła katolickiego w życiu publicznym : zarys relacji między państwem, kościołem, społeczeństwem

Autor: Dzidek, Marzena

WPROWADZENIE * Kościół katolicki zaczął być obecny w życiu publicznym Polski już z chwilą przyjęcia przez Mieszka I chrztu, a więc od 966 roku, i jest - po dziś dzień. Przejawy jego aktywnej obecności dawały i dają nadal powody do różnej w formie i treści interpretacji. Praca pt.: "Miejsce i rola polskiego kościoła katolickiego w życiu publicznym" stanowi jedną z nich i ma na celu

krytyczne1 ukazanie działalności i postaw tej instytucji wobec państwa i społeczeństwa polskiego, oraz relacji, jakie łączyły wskazane strony. * Porusza ona wiele kwestii ulokowanych w obszarze stosunków wzajemnych, ukształtowanych w wyniku splotu różnorakich czynników-historycz-nych, społecznych, politycznych, kulturowych, ideologicznych, podlegających ciągłej ewolucji a przez to - nadających formę relacjom na linii państwo - kościół katolicki - społeczeństwo. * Celem rzetelnego opisu zagadnienia, za konieczne uznano rozpoczęcie analizy od próby zdefiniowania pojęcia "kościół", terminu używanego powszechnie, jakkolwiek wieloznacznego, którego sens uzależniony jest od kryteriów, przyjętych w trakcie procesu jego interpretacji (w ujęciu socjologicznym bowiem, w odróżnieniu od katolickiej eklezjologii, akcenty stanowiące podłoże definicyjne, rozłożone są w odmienny sposób). * Za równie istotną przyjęto konieczność określenia - w oparciu o akty prawne Watykanu - charakteru analizowanej instytucji, jej struktury, funkcji, zadań i roli, ze wskazaniem na elementy determinujące jej usytuowanie w życiu publicznym, a także skłaniające do formułowania wniosków o kościele katolickim jako o efektywnej -socjologicznej grupie interesu, o jednym z głównych aktorów polskiej sceny publicznej (a w tym i politycznej), jako o instytucji "długiego trwania". * Na ich wyciągnięcie pozwoliła analiza oparta o chronologiczne ujęcie stosunków państwo - kościół - społeczeństwo. Nie sposób bowiem omówić rolę odgrywaną przez instytucję kościelną w życiu publicznym i określić zajmowane przezeń miejsce na siatce skomplikowanych relacji społeczno-pań-stwowych, bez odniesienia do czynników historycznych. Ich uwzględnienie pozwala ukazać, jak kościół katolicki kształtował swoją pozycję w państwie; jakie założenia ideologiczne i doktrynalne formułował, jak siłą zwyczaju, obyczaju, a w efekcie - usankcjonowania prawnego - zdołał budować i ugruntowywać miejsce i rolę w polskim życiu publicznym. * Proces ten znajduje swoje początki w średniowieczu, gdzie myśl społeczna i polityczna Chrystusa (założyciela kościoła), wyłożona w Nowym Testamencie, znalazła odzwierciedlenie w tezach formułowanych przez filozofów epoki (m.in. św. Augustyna i św. Tomasza z Akwinu), dających niejako przyzwolenie hierarchii kościelnej do wyrażania stanowiska tak o odrębności instytucji duchownej i świeckiej, jak i wyższości kościoła nad państwem (czego efektem było ukształtowanie katolickiej teologii politycznej i przenikanie się elementów sfery sacrum i profanum). * Założenia ideologiczne, stanowiące podstawę funkcjonowania kościoła katolickiego w życiu publicznym, wywarły wpływ na przyszłe relacje pań-stwowo-kościelne. Te kształtowały się w okresie utraty przez Polskę niepodległości (okres rozbiorów), w XX-leciu międzywojennym (gdzie instytucja kościelna przejawiała tendencje do dążenia do dominacji w państwie, co umożliwiały nadane jej gwarancje prawne - zapisy konkordatowe i konstytucyjne); w trakcie II wojny światowej (kiedy to "obsesja neutralności" i "obsesja pokoju" Piusa XII budziła kontrowersje i niezrozumienie); następnie w PRL-u gdzie stosunki między władzą państwową a instytucją kościelną formowane były m.in. na gruncie sporów ideologicznych. Tu bowiem wystąpiły różnice, dzielące kościół katolicki i kształtujący się system polityczny, przejawiające się w niemożliwych do pogodzenia fundamentach doktrynalnych, innych wizjach państwa, u podstaw których leżało dążenie do realizacji własnych interesów, mających skutkować uzyskaniem przez obie instytucje legitymizacji ich działań, chęcią zdobycia poparcia społecznego, a tym samym - władzy. Uformowana została także realistyczna, odpowiadająca wymogom sytuacji * politycznej w kraju oraz zgodna z ogólnymi interesami kościoła powszechnego - postawa instytucji kościelnej wobec władzy, opozycji i społeczeństwa, dopuszczająca możliwość współpracy z każdym z aktorów sceny publicznej. Skutkowało to zajęciem przez kościół pozycji arbitra i mediatora, do którego strony konfliktu zwracały się jako do autorytetu licząc na jego wsparcie, ostatecznie zaś - potwierdzeniem jego pozycji w państwie na mocy ustaw z maja 1989 roku. * W nowej, demokratycznej rzeczywistości, kościół jawi się jako jeden z głównych aktorów polskiej sceny publicznej. Jego wpływy są i dostrzegane, i doceniane, a skuteczność w realizowaniu swych dążeń lokuje go wśród najbardziej efektywnych grup interesu, zdolnych wpływać na różnorodne sfery i instytucje życia publicznego. W związku z tym uznano, że ukazanie kościoła katolickiego w Polsce z perspektywy historyczno-socjologicznej, właśnie jako grupę interesu, eksponując jego cechy charakterystyczne możliwe do ulokowania w obszarze socjologii i politologii, stanowić może dość nowatorską próbę opisu relacji państwo - kościół - społeczeństwo w młodej, polskiej demokracji. * W jaki sposób i w wyniku splotu jakich czynników doszło do zajęcia przez kościół katolicki pozycji, którą obecnie zajmuje w państwie polskim? Książka stanowi próbę udzielenia odpowiedzi na postawione pytania, jakkolwiek wiele kwestii w niej poruszonych pozostaje wciąż otwartych i zdaje się oczekiwać na szersze i gruntowniejsze potraktowanie. Miejsce i rola kościoła katolickiego w życiu publicznym nie zostały bowiem ostatecznie ukształtowane, ponieważ w wyniku różnorakich uwarunkowań społecznych, politycznych, ideologicznych-podlegają ciągłej ewolucji. * W analizie tematu poruszonego w książce posiłkowano się wieloma cennymi publikacjami (autorstwa m.in. M. Webera, J. Gowina, A. Czochary, J. Bartyzela, J. Tazbira, B. Cywińskiego, A. Dudka, B. Fijałkowskiej, R. Graczyka, K. B. Janowskiego, A. Micewskiego, P. Rainy, J. Szylinga, J. Wiatra, S. Murzańskiego, M. Chałubińskiego itd.), które prezentowały różne poglądy, stanowiska i oceny miejsca i roli kościoła katolickiego w życiu publicznym. Skorzystano także z materiałów prasowych i interne-towych, co pozwoliło na uwypuklenie pewnych kwestii, potwierdzenie bądź zaprzeczenie stawianych hipotez. * Za okazaną pomoc szczególne wyrazy wdzięczności należą się profesorowi Karolowi B. Janowskiemu, który uzmysławiając sens pojęcia "krytyka", przyczynił się pośrednio do tego, by w trakcie analizy tematu - nie wartościować, ale zachować rzetelność i obiektywizm. Trafne uwagi co do kształtu pracy a także jej zawartości merytorycznej, wysunięte przez profesora Chałubińskiego, w niemniejszym stopniu przyczyniły się do tego, by skupić się i przybiżeyć niektóre aspekty obecności kościoła w świecie polityki, jego relacji z państwem i społeczeństwem polskim.

Sprawdź dostępność, zarezerwuj (zamów):

(kliknij w nazwę placówki - więcej informacji)