Biblioteka Publiczna

Bezdomność : szkice z socjologii, polityki społecznej i katolickiej nauki społecznej

PRZEDMOWAO zjawisku bezdomności przesądzają przyczyny, których różnorodność nie zawsze pozwala na stanowcze i zarazem skuteczne jego przezwyciężenie. Dlatego ogromne znaczenie posiada właściwe rozeznanie problemu, co należy także do zadań socjologii. Aparat badawczy, którym się posługuje jako nauka empiryczna, stanowi niemałą szansę dla uzyskania odpowiedniej wiedzy na temat przyczyn bezdomności i

jej rozmiarów. W dyskusji nad wynikami badań socjologicznych nie może zabraknąć refleksji sytuującej się w obszarze polityki społecznej. Mając to wszystko na uwadze, grono doktorantów i młodszych pracowników nauki skupionych wokół Katedry Polityki Społecznej Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II podjęło próbę realizacji projektu badawczego, którego efektem końcowym jest niniejsza publikacja.Prezentowane szkice z dziedziny socjologii i polityki społecznej uwzględniają głęboko ludzki charakter całej problematyki bezdomności. Autorzy mają świadomość, iż jest to zagadnienie na wskroś dotykające etyki społecznej. Każda próba przyjścia z pomocą bezdomnym na miarę naturalnej godności człowieka nie jest wszakże możliwa bez przeniknięcia zasadami moralnymi i wartościami podstawowymi poszczególnych dziedzin życia społecznego, gospodarczego i politycznego.Wiele cennego światła do podejmowanej problematyki wnosi katolicka nauka społeczna, zwłaszcza nauczanie Jana Pawła II. Warto wziąć pod uwagę choćby jego przestrogę, by w obecnych warunkach gospodarki wolnorynkowej nie popełniać "błędu antropologicznego", który notabene stanowił główną przyczynę upadku socjalizmu1. W ujęciu Papieża "wolność gospodarcza jest tylko jednym z elementów ludzkiej wolności. Kiedy staje się niezależna, to znaczy, kiedy człowieka traktuje się bardziej jako producenta czy konsumenta dóbr aniżeli jako podmiot, który produkuje i konsumuje po to, aby żyć, wtedy wolność traci konieczne odniesienie do osoby ludzkiej i ostatecznie wyobcowuje ją i przytłacza".Wydaje się, iż skrajnym wyrazem owego "wyobcowania" i zarazem "przytłoczenia" osoby ludzkiej jest sytuacja bezdomności, która nie sprowadza się wyłącznie do braku dachu nad głową. Jest wszakże przejawem szerszego zjawiska, dającego się zidentyfikować jako nędza społeczna. U jej przyczyn, bynajmniej nie jedynych, leży fałszywa koncepcja natury osoby i "podmiotowości" społeczeństwa, która - inspirowana ateizmem, ściśle związanym z oświeceniowym racjonalizmem - neguje najgłębszą intuicję prawdziwej wielkości człowieka, jego transcendencję wobec świata materialnego, a w konsekwencji kwestionuje potrzebę życia wiecznego`.Bezdomność w Polsce posiada oczywiście swoją specyfikę, choć wpisuje się w panoramę analogicznych zjawisk stanowiących problem o zasięgu światowym. Wymaga starannego rozeznania i zarazem konkretnych działań pomocowych. Nie mogą one dotyczyć samych tylko rozwiązań systemowych, prawnych, instytucjonalnych, lecz powinny obejmować konkretnych ludzi -zgodnie z myślą przewodnią całej katolickiej nauki społecznej.Wskazuje ona na poprawną koncepcję osoby ludzkiej, jej niepowtarzalną wartość płynącą stąd, że "człowiek jest jedynym na ziemi stworzeniem, którego Bóg chciał dla niego samego. Uczynił go na swój obraz i podobieństwo, obdarzając niezrównaną godnością".Nauczanie kościelne ma pod tym względem charakter służebny Pragnie obudzić niezbędną wrażliwość społeczną wobec sytuacji ludzi pozostających bez dachu nad głową. Autorzy niniejszej pracy poprzez prezentację problematyki bezdomności chcieliby przyczynić się do ożywienia tej wrażliwości. Jest to zresztą zgodne z posłannictwem uniwersytetu, który identyfikuje się jako katolicki, dając w swojej nazwie wyraz ideowej bliskości i solidarności z nauczaniem Jana Pawła II.Należy wszakże podkreślić, że poszczególne artykuły napisane zostały z zachowaniem reguł metodologii naukowej, a ich głównym celem nie jest refleksja "konfesyjna", lecz nade wszystko poszukiwanie i prezentacja empirycznej wiedzy na temat bezdomności. W znacznej mierze są to wyniki badań socjologicznych oraz ich naukowa analiza. Poziom interpretacji jest oczywiście nierówny, ponieważ zespół autorski stanowią osoby o różnym zaawansowaniu socjologicznym i doświadczeniu badawczym. Wśród nich znaleźli się doktoranci, którzy dopiero nabierają wprawy w rzemiośle socjologicznym, oraz zaawansowani pracownicy naukowi, jak chociażby dr Wioletta Szymczak, adiunkt kierowanej przeze mnie Katedry Polityki Społecznej KUL, czy zaproszona gościnnie dr Maria Gagacka z Katedry Filozofii i Socjologii Politechniki Radomskiej. Wspomniani doktoranci to uczestnicy seminarium naukowego z polityki społecznej, w ramach którego w trybie zaocznym przystąpili do pisania prac doktorskich pod moim kierunkiem. Warto przynajmniej nadmienić, iż mgr Marta Jedynak jest absolwentką KUL. Studiowała socjologię w Filii Wydziału Nauk Społecznych w Stalowej Woli, a aktualnie pracuje jako aplikant kuratorski w Sądzie Rejonowym w Tarnowie. Tamteż realizuje zadania społecznego kuratora rodzinnego. Mgr Agnieszka Majewska ukończyła Politechnikę Radomską, studiując kierowanie procesami społecznymi przy Katedrze Filozofii i Socjologii. W Radomiu ten sam kierunek ukończyła także mgr Dominika Majewska. Natomiast mgr Agnieszka Karpińska studiowała socjologię w Uniwersytecie w Białymstoku. Jest również absolwentką filologii angielskiej w Wyższej Szkole Finansów i Zarządzania w Białymstoku. Mgr Marcin Wójcicki jest absolwentem socjologii Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie, a mgr Stanisław Kowolik ukończył "Wydział Mechaniczno-Tech-niczny w Politechnice Śląskiej w Gliwicach, następnie teologię w KUL oraz studia podyplomowe (zakresowo związane z polityką społeczną i gospodarczą) w Uniwersytecie Jagiellońskim i Uniwersytecie Śląskim. W latach 1993-1997 był posłem na Sejm Rzeczypospolitej Polskiej, aktualnie pracuje jako zastępca dyrektora Ośrodka Pomocy Społecznej w Chorzowie, a ponadto pełni funkcję prezesa Fundacji Krzewienia Katolickiej Nauki Społecznej im. bł. A. Kolpinga w Tarnowskich Górach.Zjawisko bezdomności domaga się nie tylko pogłębionej refleksji socjologicznej, ale także, a może przede wszystkim antropologicznej. Katolicka nauka społeczna ma pod tym względem sytuację jakby uprzywilejowaną, gdyż dysponuje inspiracją ze wszech miar ukierunkowaną na człowieka i jego autentyczne dobro. W tej personalistycznej perspektywie dramat braku własnego domu staje się szczególnie wyraźny w konfrontacji z egzystencjalnym znaczeniem domu. Niezwykłej symboliki na ten temat dostarcza Objawienie chrześcijańskie. Biblia nie pozostawia wątpliwości, że prawdziwym domem człowieka jest "dom Ojca niebieskiego, w którym jest mieszkań wiele". Głębia tej symboliki na tym się jednak nie kończy. Św. Paweł Apostoł mieszkaniem Boga nie zawahał się nazwać samego człowieka, gdy zachęcał chrześcijan w Efezie, by stali się mieszkaniem Boga przez Ducha. Wedle Nowego Testamentu człowiek winien być "świątynią Ducha Świętego", a więc mieszkaniem czy domem dla Ducha Świętego, który jest sprawcą i gwarantem nadprzyrodzonego szczęścia, czyli tego wszystkiego, co w życiu ludzkim dokonuje się zgodnie z Bożym planem zbawienia.Inspiracja biblijna niewątpliwie przynagla chrześcijan do aktywności na niwie zaradzania potrzebom ludzi bezdomnych. Nie oznacza to, że zjawisko bezdomności stanowi wyzwanie wyłącznie dla tych, którzy swoją postawę moralną i społeczną motywują wyznawaną wiarą religijną. Wrażliwość na los ludzi pozbawionych dachu nad głową z natury rzeczy budzi się w sercach i umysłach wszystkich ludzi dobrej woli. Albowiem kwestia bezdomności, jak każdy inny problem o charakterze społecznym, ilekroć się pojawia, zawsze sygnalizuje pewien fakt moralny, którego podstawę stanowi obiektywna analiza rzeczywistości. Z tego faktu powinni zdać sobie sprawę wszyscy, szczególnie politycy, sa-morządowcy i działacze organizacji społecznych, gdyż dotyka on bezpośrednio sumienia, źródła decyzji moralnych i etycznych.Na koniec należy wyrazić nadzieję, aby niniejsza publikacja, usiłująca prezentować obiektywną analizę rzeczywistości, skutecznie przyczyniła się do zasygnalizowania faktu bezdomności! Być może, iż jeszcze bardziej uświadomią go sobie poszczególne podmioty praktycznej polityki społecznej, które ponoszą przecież główną odpowiedzialność za los ludzi pozostających bez dachu nad głową.o.Jan Mazur OSPPE

Sprawdź dostępność, zarezerwuj (zamów):

(kliknij w nazwę placówki - więcej informacji)