Recenzja
Epicka trylogia Zofii Kossak-Szczuckiej o czasach wypraw krzyżowych pozostaje jedną z ponadczasowych lektur literatury europejskiej od ponad 80 lat. Poszczególne jej części przetłumaczono na wiele języków i pomimo upływu lat nadal wzbudza zainteresowanie czytelników.
Zanim przedstawimy zarys fabuły „Krzyżowców” (pierwszego tomu, kolejne to „Król trędowaty”, „Bez oręża”), warto skupić się na osobie autorki, ponieważ była postacią nieprzeciętną, mimo to pozostaje dziś nieco zapomniana.
Pochodziła z rodziny Kossaków, a precyzyjniej – „tych” Kossaków. Jej ojcem był brat bliźniak Wojciecha, słynnego malarza, a dziadkiem nie mniej znany i podziwiany Juliusz Kossak. Była więc stryjeczną siostrą poetki Marii Pawlikowskiej-Jasnorzewskiej oraz Magdaleny Samozwaniec. Jeszcze przed pierwszą wojną światową studiowała malarstwo w Paryżu, następnie rysunek w Genewie, ale nie zdecydowała się na kontynuację artystycznego powołania. W 1915 roku wyszła za mąż za ziemianina Stefana Szczuckiego i zamieszkała w majątku na Wołyniu. Być może o przyszłej drodze pisarskiej Kossak-Szczuckiej zadecydowały lata 1917 – 1919, kiedy to Kresy, po wybuchu rewolucji w Rosji, zalała fala anarchii, co skutkowało mordami i grabieżami, zwłaszcza w majątkach posiadaczy ziemskich. Ten przerażający świat Kossak-Szczucka uwieczniła na kartach „Pożogi”, swojej debiutanckiej książki, która ukazała się w roku 1922 i od razu zyskała uznanie czytelników oraz krytyki. Przetłumaczono ją na język angielski, francuski, węgierski i… japoński.
Zofia Kossak-Szczucka była nie tylko utalentowaną pisarką. Do historii przeszła jej odwaga i zaangażowanie w czasie okupacji niemieckiej. Działała w podziemiu, zakładając konspiracyjną organizację Front Odrodzenia Polski. Była jednym z czołowych redaktorów podziemnej gazety „Polska żyje”. Angażowała się również w akcje charytatywne. We wrześniu 1942 roku była współzałożycielką Tymczasowego Komitetu Pomocy Żydom, następnie przekształconego w Radę Pomocy Żydom „Żegota”. Więźniarka Oświęcimia i Pawiaka, zwolniona pod koniec lipca 1944 roku, wzięła udział w Powstaniu Warszawskim. W 1945 roku wyjechała do Londynu. Jej książki zostały objęte zakazem druku przez komunistyczną cenzurę (do 1956 r.). Po przemianach 1956 roku Zofia Kossak-Szczucka wróciła do kraju. Zamieszkała w Górkach Wielkich niedaleko Bielska-Białej i tam zmarła w 1968 roku. Do końca życia pozostała osobą niezależną. Dwa lata przed śmiercią odmówiła przyjęcia nagrody państwowej I stopnia za wybitne osiągnięcia w dziedzinie powieści historycznej. Już pośmiertnie, w 1982 roku, została odznaczona medalem „Sprawiedliwy wśród Narodów Świata”.
„Krzyżowcy” to epicka opowieść o I wyprawie krzyżowej (1096 – 1099). Akcja, początkowo, toczy się w Polsce roku 1095. Po przegranej bitwie pod Kruszwicą z wojskami wojewody Sieciecha, wszechwładnego palatyna po śmierci Władysława Hermana, na emigrację udaje się kilkunastu rycerzy-buntowników ze Śląska, wśród nich trzech braci z rodu Strzegoniów. Dołączają do poselstwa węgierskiego i udają się wraz z nim do francuskiego miasta Clermont, w którym papież Urban II wzywa zebrane rycerstwo i arystokrację europejską do wielkiej wyprawy zbrojnej w celu odzyskania Jerozolimy…
Tak rozpoczyna się ten wielki literacki fresk, który składa się z 4 części: „Bóg tak chce!”, „Fides graeca”, „Wieża Trzech Sióstr”, „Jerozolima wyzwolona”.
Dzieło Kossak-Szczuckiej urzeka swoją plastycznością i wielowątkowością. Co ciekawe, barwne opisy nie dotyczą jedynie krain średniowiecznego Orientu, ale także pokazują zwyczaje i wierzenia braci Strzegoniów, które pochodzą jeszcze z czasów pogańskich… Historia w powieści Kossak-Szczuckiej pokrywa się na ogół ze stanem wiedzy historycznej z lat 30. XX wieku, kiedy to ukazało się pierwsze wydanie tej książki. Na kartach powieści oprócz bohaterów fikcyjnych występuje plejada prawdziwych postaci z epoki I krucjaty, które kierują się różnymi motywami, uczestnicząc w wielkim ruchu, jaki ogarnął ówczesną Europę. Obok idealizmu pojawia się także chciwość i cynizm. Wodzowie wyprawy są często brutalni i nieokrzesani, kierujący się ambicjami i kalkulacjami. Wizerunki niektórych z nich autorka odbrązawia, jak choćby tak idealizowaną postać Gotfryda de Buillon, który jawi się czytelnikowi jako… rozmodlony safanduła, a nie wzór rycerza za jakiego uchodził przez stulecia. Autorka ukazuje ówczesny świat realistycznie. W świecie tym ideały często sięgają bruku, a obok bohaterstwa i poświęcenia kroczą występek i zbrodnia.
Dział Strategii Rozwoju i Promocji
Zofia Kossak-Szczucka, „Krzyżowcy”, Wydawnictwo: PAX, Warszawa 1956, 1959; Instytut Wydawniczy PAX 2011, 2017, 2019.
Linki do katalogu bibliotek mokotowskich:
https://www.bpmokotow.waw.pl/opac/detail.php?PozycjaOpisy=20090624151225012083
https://www.bpmokotow.waw.pl/opac/detail.php?PozycjaOpisy=20090702171404035504
https://www.bpmokotow.waw.pl/opac/detail.php?PozycjaOpisy=20100121144509022191
https://www.bpmokotow.waw.pl/opac/detail.php?PozycjaOpisy=20190326175330030195
https://www.bpmokotow.waw.pl/opac/detail.php?PozycjaOpisy=20151110132649081449
https://www.bpmokotow.waw.pl/opac/detail.php?PozycjaOpisy=20201023145930057952
