Reforma ortografii 2026. Nowe zasady tuż-tuż. Co nas czeka?

Reformę ortografii, która zacznie obowiązywać od 1 stycznia 2026, ogłoszono już półtora roku temu. Od Nowego Roku niektóre zasady pisowni się zmieniają.

Rada Języka Polskiego uchwaliła zmiany ortografii w maju 2024 roku – w życie wchodzą już zaraz, bo 1 stycznia 2026 roku. Choć teoretycznie był czas, żeby się do tego przygotować, to ciekawe, kto z ręką na sercu może powiedzieć, że dokładnie wie, co się zmienia. No może poloniści…

Tekst na grafice zapisaliśmy zgodnie z nowymi zasadami – w każdym wersie jest jedna z nich. Jesteście zdziwieni? Przypominamy, jakie nowe zasady ortograficzne znalazły się w komunikacie Rady Języka Polskiego sprzed półtora roku. Z jednej zmiany (dotyczącej pisowni wielowyrazowych nazw geograficznych) RJP się wycofała w listopadzie tego roku w trosce o „stabilność pisowni nazw geograficznych, zwłaszcza w obszarach podlegających standaryzacji urzędowej".

Najpierw reforma, a potem nowy słownik

Zmiany w ortografii, które będą obowiązywać od 1 stycznia 2026, to najpoważniejsza reforma reguł pisowni od kilkudziesięciu lat – ostatnia tak duża korekta ortografii w Polsce wydarzyła się w 1936 roku. Już niebawem w życie wejdzie jedenaście zmian ustanowionych przez Radę Języka Polskiego w 2024 roku.

Powstaje również nowy słownik języka polskiego ze 100 tysiącami haseł. Będzie bezpłatny i dostępny w trzech wersjach – książkowej, elektronicznej oraz mobilnej. Na publikację trzeba będzie jeszcze, niestety, poczekać około roku.

Zmiany w ortografii 2026 – lista

Rada Języka Polskiego wyjaśnia, że celem wprowadzanych od początku 2026 roku zmian w ortografii jest ujednolicenie zasad i ułatwienie piszącym ich stosowania w praktyce, a także zmniejszenie liczby błędów. Reforma dotyczy niektórych reguł używania wielkich i małych liter, a także pisowni łącznej lub rozdzielnej oraz użycia łącznika. A konkretnie?

Rada Języka Polskiego wprowadza następujące zmiany ortograficzne:

1. Pisownia wielką literą nazw mieszkańców miast i ich dzielnic, osiedli i wsi, np. Warszawianin, Zgierzanin, Ochocianka, Mokotowianin, Nowohucianin, Chochołowianin.

Dopuszczony jest alternatywny zapis (małą lub wielką literą) nieoficjalnych nazw etnicznych, takich jak kitajec lub Kitajec, jugol lub Jugol, angol lub Angol, żabojad lub Żabojad, szkop lub Szkop, makaroniarz lub Makaroniarz.

2. Wprowadzenie pisowni wielką literą nie tylko nazw firm, marek i modeli wyrobów przemysłowych, ale także pojedynczych egzemplarzy tych wyrobów (samochód marki Ford i pod oknem zaparkował czerwony Ford).

3. Wprowadzenie rozdzielnej pisowni cząstek -bym, -byś, -by, -byśmy, -byście ze spójnikami,
np. Zastanawiam się, czy by nie pojechać w góry.

4. Ustanowienie pisowni łącznej nie- z imiesłowami odmiennymi (bez względu na interpretację znaczeniową: czasownikową lub przymiotnikową), tj. zniesienie wyjątku zezwalającego na „świadomą pisownię rozdzielną”.

5. Ujednolicenie zapisu (małą literą) przymiotników tworzonych od nazw osobowych, bez względu na to, czy ich interpretacja jest dzierżawcza (odpowiadają na pytanie czyj?), czy też jakościowa (odpowiadają na pytanie jaki?),

np. dramat szekspirowski, epoka zygmuntowska, koncert chopinowski, koncepcja kartezjańska, filozofia sokratejska, dialogi platońskie, wiersz miłoszowski.

Przymiotniki tworzone od imion (rzadziej od nazwisk) zakończone na -owy, -in(-yn), -ów będą mogły być zapisywane małą lub wielką literą, np. jackowe dzieci lub Jackowe dzieci, poezja miłoszowa lub poezja Miłoszowa, zosina lalka lub Zosina lalka, jacków dom lub Jacków dom.

6. Wprowadzenie łącznej pisowni członu pół- w wyrażeniach:

półzabawa, półnauka;
półżartem, półserio;
półspał, półczuwał

oraz pisowni z łącznikiem w połączeniu typu: pół-Polka, pół-Francuzka (odniesionym do osoby będącej w połowie Polką, w połowie Francuzką).

7. Dopuszczenie w parach wyrazów równorzędnych, podobnie lub identycznie brzmiących, występujących zwykle razem, trzech wersji pisowni:

• z łącznikiem, np. tuż-tuż; trzask-prask; bij-zabij;
• z przecinkiem, np. tuż, tuż; trzask, prask; bij, zabij;
• rozdzielnie, np. tuż tuż; trzask prask; bij zabij.

8. W zakresie użycia wielkich liter w nazwach własnych:

1. w nazwach komet wprowadzenie zapisu wszystkich członów wielką literą, np. Kometa Halleya, Kometa Enckego;
   
   
2. (w tym miejscu uchwały zapisana była wycofana zmiana dotycząca nazw geograficznych)
   
   
3. w nazwach obiektów przestrzeni publicznej wprowadzenie pisowni wielką literą stojącego na początku wyrazu aleja, brama, bulwar, osiedle, plac, park, kopiec, kościół, klasztor, pałac, willa, zamek, most, molo, pomnik, cmentarz itp. (przy utrzymaniu pisowni małą literą wyrazu ulica),
   
   np. ulica Józefa Piłsudskiego, Aleja Róż, Brama Warszawska, Plac Zbawiciela, Park Kościuszki, Kopiec Wandy, Kościół Mariacki, Pałac Staszica, Zamek Książ, Most Poniatowskiego, Pomnik Ofiar Getta, Cmentarz Rakowicki;
   
   
4. wprowadzenie pisowni wielką literą wszystkich członów (oprócz przyimków i spójników) w wielowyrazowych nazwach lokali usługowych i gastronomicznych, np. Karczma Słupska, Kawiarnia Literacka, Księgarnia Naukowa, Kino Charlie, Apteka pod Orłem, Bar Flisak, Hotel pod Różą, Hotel Campanile, Restauracja pod Żaglami, Winiarnia Bachus, Zajazd u Kmicica, Pierogarnia Krakowiacy, Pizzeria Napoli, Trattoria Santa Lucia, Restauracja Veganic, Teatr Rozmaitości, Teatr Wielki;
   
   
5. wprowadzenie pisowni wielką literą wszystkich członów (oprócz przyimków i spójników oraz wyrazów typu imienia) w nazwach orderów, medali, odznaczeń, nagród i tytułów honorowych,
   np. Nagroda im. Jana Karskiego i Poli Nireńskiej, Nagroda Nobla, Nagroda Pulitzera, Nagroda Templetona, Nagroda Kioto, Literacka Nagroda Europy Środkowej Angelus, Nagroda Artystyczna Miasta Lublin, Nagroda Literacka Gdynia, Śląska Nagroda Jakości, Nagroda Rektora za Wybitne Osiągnięcia Naukowe, Nagroda Newsweeka im. Teresy Torańskiej, Nagroda Wielkiego Kalibru, Mistrz Mowy Polskiej, Ambasador Polszczyzny, Honorowy Obywatel Miasta Krakowa.

9. W zakresie pisowni prefiksów:

1. uzupełnienie reguły ogólnej: W języku polskim przedrostki – rodzime i obce – pisze się łącznie z wyrazami zapisywanymi małą literą. Jeśli wyraz zaczyna się od wielkiej litery, po przedrostku stawia się łącznik, np. arcy-Europejczyk;
   
   
2. dopuszczenie rozdzielnej pisowni z wyrazami zapisywanymi małą literą cząstek takich jak super-, ekstra-, eko-, wege- mini-, maksi, midi-, mega-, makro-, które mogą występować również jako samodzielne wyrazy, 
   np. miniwieża lub mini wieża, bo jest możliwe: wieża (w rozmiarze) mini;
   superpomysł lub super pomysł, bo jest możliwe: pomysł super;
   ekstrazarobki lub ekstra zarobki, bo jest możliwe: zarobki ekstra;
   ekożywność lub eko żywność, bo jest możliwe: żywność eko.

10. Wprowadzenie jednolitej łącznej pisowni cząstek niby-, quasi- z wyrazami zapisywanymi małą literą, np.

nibyartysta, nibygotyk, nibyludowy, nibyorientalny, nibyromantycznie;
nibybłona, nibyjagoda, nibykłos, nibyliść, nibynóżki, nibytorebka;
quasiopiekun, quasinauka, quasipostępowy, quasiromantycznie,

przy zachowaniu pisowni z łącznikiem przed wyrazami zapisywanymi wielką literą, np. niby-Polak, quasi-Anglia.

11. Wprowadzenie łącznej pisowni nie- z przymiotnikami i przysłówkami odprzymiotnikowymi bez względu na kategorię stopnia, a więc także w stopniu wyższym i najwyższym, np.

nieadekwatny, nieautorski, niebanalny, nieczęsty, nieżyciowy;
niemiły, niemilszy, nienajmilszy;
nieadekwatnie, niebanalnie, nieczęsto, nieżyciowo;
nielepiej, nieprędzej, nienajlepiej, nienajstaranniej.

Teraz już tylko wystarczy to wszystko zapamiętać...

Źródło: Komunikat Rady Języka Polskiego przy Prezydium PAN z 10 maja 2024 r. wraz ze zmianami z 7 listopada 2025 r. dostępny na stronie Polskiej Akademii Nauk.