Powieść, która mogła się ukazać tylko poza zasięgiem carskiej cenzury. Historia odrodzenia świadomości narodowej człowieka, którego los skazał na wynarodowienie. Piotr Rozłucki jest wiernym Rosji oficerem armii rosyjskiej. Został tak wychowany przez stryja generała mimo ostatniej woli ojca, by był Polakiem. Jego nastawienie zmienia się, kiedy widzi mogiłę ojca, powstańca styczniowego, i poznaje jego
tragiczne losy. Pragnie wrócić do polskich korzeni, ale na drodze staje mu miłość do pięknej Rosjanki. Bohater powieści Stefana Żeromskiego musi wybierać między trudnym losem Polaka a tytułową urodą życia.
Stefan Żeromski herbu Jelita ur. 14 października 1864 w Strawczynie, zm. 20 listopada 1925 w Warszawie – polski prozaik, publicysta, dramaturg; pierwszy prezes polskiego PEN Clubu. Czterokrotnie nominowany do Nagrody Nobla w dziedzinie literatury 1921, 1922, 1923, 1924. Jeden z najwybitniejszych pisarzy polskich w historii.
Stefan Żeromski był znany również pod pseudonimami Maurycy Zych, Józef Katerla i Stefan Iksmoreż. Ze względu na zaangażowanie społeczne nazwany był „sumieniem polskiej literatury” lub „sumieniem narodu.Stefan Żeromski pochodził ze zubożałej rodziny szlacheckiej [>>] herbu Jelita. Wychował się w Ciekotach w Górach Świętokrzyskich. Jego ojciec Wincenty Żeromski przed powstaniem utracił majątek i aby utrzymać rodzinę, został dzierżawcą folwarków. W 1863 roku wspierał Polaków walczących w powstaniu styczniowym. Żeromski stracił matkę w 1879, a ojca – 1883.
W czasie powstania styczniowego w bitwie pod Czarncą zginął Gustaw Saski 1846–1863, brat cioteczny Stefana Żeromskiego.
Stefan Żeromski w młodości
Portret Stefana Żeromskiego, pastel Kazimierza Mordasewicza, 1909 r.
Stefan Żeromski, drzeworyt Władysława Skoczylasa, ok. 1918 r.
Grób Stefana Żeromskiego na cmentarzu ewangelicko-reformowanym w Warszawie 2015.
W roku 1873 dziewięcioletni Stefan trafił na rok do szkoły początkowej w Psarach. W 1874 roku rozpoczął naukę w Męskim Gimnazjum Rządowym w Kielcach; jego nauczycielem był m.in. Antoni Gustaw Bem. Z tego okresu pochodzą jego pierwsze próby literackie – wiersze, dramaty, przekłady z literatury rosyjskiej. Zadebiutował w 1882 roku w numerze 27 „Tygodnika Mód i Powieści” przekładem wiersza Lermontowa i w „Przyjacielu Dzieci” wierszem „Piosenka rolnika”. Trudności finansowe i początki gruźlicy spowodowały, że gimnazjum ukończył w 1886 roku bez uzyskania matury. W tym samym roku rozpoczął studia w Instytucie Weterynarii w Warszawie uczelnia nie wymagała matury. Tam zetknął się z ruchem socjalistycznym, działał m.in. w tajnej akcji oświatowej wśród rzemieślników i robotników.